Τομές μέσα στη συνέχεια

Τομές μέσα στη συνέχεια

1. Καθεστώτα με επίφαση ισχύος

Η ανατροπή μέσα σε μία βδομάδα του Μπασάρ Αλ Άσαντ στη Συρία αποκάλυψε ότι αυτός στην πραγματικότητα ηγείτο ενός κατ’ επίφαση μόνο «σιδερένιου» καθεστώτος, παρά την απηνή δίωξη των κάθε είδους αντιπάλων του, τα βασανιστήρια και τις «εξαφανίσεις» χιλιάδων συλληφθέντων, παρά επίσης την προπαγάνδα περί ισχύος και περί των ισχυρών συμμάχων (Ρωσία, Ιράν, Χεσμπολάχ…) που θα διαιώνιζαν την κυριαρχία του. Ήταν ένα καθεστώς βαριά πληγωμένο και ετοιμόρροπο, όχι μόνο από τον εμφύλιο πόλεμο που σοβούσε όλο το διάστημα μετά την εξέγερση του 2011, αλλά και από την προσφυγοποίηση 13 εκατομμυρίων πολιτών, περισσότεροι από πέντε εκατομμύρια από τους οποίους έχουν καταφύγει στο εξωτερικό (κυρίως στην Τουρκία: 3 εκατ.), με τελικό αποτέλεσμα την κατάρρευση της συναίνεσης προς τον Πρόεδρο και τις δομές της πολιτικής εξουσίας.

Το έχουμε ξαναγράψει: κανένα καθεστώς δεν μακροημερεύει με τη βία των κατασταλτικών μηχανισμών του, αν δεν εξασφαλίζει παράλληλα τη συναίνεση μιας σημαντικής μερίδας του πληθυσμού, ικανής να στηρίξει τη μορφή πολιτικής διακυβέρνησης που αναπαράγει την κυριαρχία του. Αν η συναίνεση αυτή χαθεί, αρκεί ένα «μικρό γεγονός» για να πυροδοτήσει εξελίξεις που παίρνουν τη μορφή χιονοστιβάδας, εξαφανίζοντας όχι μόνο τα ένοπλα στηρίγματα του καθεστώτος, αλλά και τους μέχρι τότε συμμάχους του, που αναζητούν πλέον διακανονισμούς με τους επερχόμενους νέους κυρίαρχους. Έτσι, ενώ ο Άσαντ διακήρυσσε από τη Μόσχα στις 16/12/24 ότι η χώρα του έχει καταληφθεί από τρομοκράτες και πρέπει να απελευθερωθεί, αυτοί που στο παρελθόν χαρακτήριζαν τους νέους ηγέτες ως τρομοκράτες, οι χώρες της Δύσης, σπεύδουν σήμερα να διαπραγματευθούν μαζί τους τους όρους για να άρουν τις κυρώσεις που είχαν επιβάλει στη Συρία.

Όμως και το νέο καθεστώς που επιχειρεί να οικοδομήσει στη Δαμασκό ο Μοχάμεντ Αλ Τζολάνι, ηγέτης της ισλαμιστικής οργάνωσης Χαγιάτ Ταχρίρ Αλ-Σαμ (HTS), στηρίζεται μέχρι στιγμής στο αίσθημα ανακούφισης και ανοχής του πληθυσμού λόγω της πτώσης του Άσαντ, όχι και στην αποδοχή της HTS ή κάποιου συγκεκριμένου νέου τύπου διακυβέρνησης. Σύμφωνα με ανακοίνωση του Γραφείου Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων του ΟΗΕ (OCHA), από την έναρξη της προέλασης της HTS στις 27 Νοεμβρίου μέχρι τις 12 Δεκεμβρίου, 1,1 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί σε ολόκληρη τη χώρα με την πλειονότητα να είναι γυναίκες και παιδιά. Ο Τζολάνι, προφανώς επειδή αισθάνεται ότι η εξουσία του είναι ασταθής, εγκατέστησε μια «κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας» στη Δαμασκό και υποσχέθηκε «δημοκρατική διακυβέρνηση για όλους τους Σύριους», την ίδια στιγμή που αναζωπυρώνεται στα βορειοανατολικά της χώρας η σύγκρουση ανάμεσα στις ισλαμιστικές πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από την Τουρκία («Συριακός Εθνικός Στρατός») και την κουρδική «Αυτόνομη Διοίκηση Βορειοανατολικής Συρίας» (Rojava), ενώ κάνει ξανά την εμφάνισή του το ισλαμικό κράτος. Ταυτόχρονα το Ισραήλ βομβαρδίζει τις εγκαταστάσεις του πάλαι ποτέ συριακού στρατού, επεκτείνοντας παράλληλα την κατοχή συριακών εδαφών στα υψίπεδα του Γκολάν με την κατάληψη της μέχρι τώρα «νεκρής ζώνης» μεταξύ των στρατών των δύο χωρών. Και ενώ η παλαιστινιακή Χαμάς χαιρέτησε την HTS για την ανατροπή του Άσαντ, οι νέοι ηγέτες της Δαμασκού απέφυγαν να πάρουν την οποιαδήποτε θέση αναφορικά με το διεθνοπολιτικό τοπίο, ούτε καν για να καταδικάσουν τους βομβαρδισμούς της χώρας τους από το Ισραήλ. Όταν σε συνέντευξη στο βρετανικό Κανάλι 4 στις 11/12/24, ο εκπρόσωπος Τύπου της HTS ρωτήθηκε με επιμονή για το πώς θα απαντήσει το νέο καθεστώς στους ισραηλινούς βομβαρδισμούς, έδωσε μια απάντηση που ισοδυναμούσε με το «δεν θα κάνουμε τίποτα». Είπε αορίστως: «Να μην έχετε καμιά αμφιβολία ότι θέλουμε οι πάντες να σεβαστούν την ανεξαρτησία της νέας Συρίας. Αυτό το σημείο είναι πολύ σημαντικό για εμάς». 1

Όμως και καθεστώτα που διατηρούν την υποστήριξη σημαντικού μέρους της κοινωνίας που διακυβερνούν, προβάλλουν μια επίφαση ισχύος που δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Χαρακτηριστικότερη ίσως περίπτωση αποτελεί το ακροδεξιό ημι-θεοκρατικό καθεστώς του Ισραήλ υπό τον Νετανιάχου, οι «επικοινωνιακές» πρωτοβουλίες του οποίου και η προθυμία των δυτικών συμμάχων του να τις αποδεχθούν ως πραγματικότητα, δημιουργούν προσωρινά μια εικόνα ισχύος που όμως είναι ανύπαρκτη.

Θυμίζουμε ότι όταν το Ισραήλ κατάφερε να σκοτώσει τους ηγέτες της Χαμάς και της Χεσμπολάχ, Ισμαήλ Χανίγιε και Χασάν Νασράλα αντίστοιχα, η «είδηση» ήταν πως οι οργανώσεις αυτές δέχτηκαν ένα ανεπανόρθωτο πλήγμα που θα οδηγούσε στην εκμηδένισή τους. Εξίσου «ανεπανόρθωτο», υποτίθεται, ήταν το πλήγμα που δέχθηκε η Χεσμπολάχ στις 17 και 19/9/24, όταν οι ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες ανατίναξαν τους ασυρμάτους που χρησιμοποιούσαν ορισμένα στελέχη της. Στις 20/9/24 βομβαρδίστηκαν συγκροτήματα κατοικιών στη Δαμασκό, με αποτέλεσμα τον θάνατο 54 ατόμων, μεταξύ των οποίων του Ιμπραΐμ Ακίλ, επικεφαλής των ειδικών δυνάμεων της Χεσμπολάχ. Ακολούθησαν βομβαρδισμοί «πάνω από 1.100 στόχων» στους οποίους, κατά τις «ειδήσεις» που διοχέτευσε το Ισραήλ, «καταστράφηκε το 50% του οπλοστασίου της Χεσμπολάχ ». 2 Και για την ολοκλήρωση της «νίκης» του, το Ισραήλ εισέβαλε στον Λίβανο στις 1/10/24, με στόχο να καταλάβει το νότιο τμήμα της χώρας μέχρι τον ποταμό Λιτάνι (αρχ. ελλ.: Λεόντης ή Λεοντίδας ποταμός), 20 με 30 χιλιόμετρα βόρεια από τα λιβανο-ισραηλινά σύνορα, και να διαχειριστεί εκεί μια «ουδέτερη ζώνη». 3 Όμως, «μετά από ένα μήνα χερσαίων επιχειρήσεων, πέντε ισραηλινές μεραρχίες και μία ταξιαρχία εφέδρων – πάνω από 50.000 στρατιώτες, τριπλάσιοι απ’ αυτούς που αναπτύχθηκαν στον πόλεμο του Ιούλη του 2006 – έχουν αποτύχει να εγκαθιδρύσουν μια βάση στο νότιο Λίβανο. Παρά την εκτεταμένη δύναμη πυρός και την αεροπορική υποστήριξη, ο ισραηλινός στρατός δεν έχει καταφέρει να κατακτήσει ούτε ένα χωριό στον νότιο Λίβανο». 4 Αλλά και όλο τον επόμενο μήνα το Ισραήλ δεν πέτυχε τους στρατιωτικούς στόχους που είχε θέσει. Η Χεσμπολάχ αναχαίτισε τον ισραηλινό στρατό στις κωμοπόλεις Αλ-Μπαγιάντα και Αλ-Χιάμ, 5 ενώ στρατιωτικοί στόχοι στο έδαφος του Ισραήλ βομβαρδίζονταν από τη Χεσμπολάχ με μέχρι και με 250 πυραύλους καθημερινά, μερικοί από τους οποίους έφτασαν σε βάθος 150 χιλιομέτρων εντός του Ισραήλ, ενώ κτυπήθηκε με ντρόουν και το σπίτι του Νετανιάχου στην Καισάρεια. 6 Αποδείχτηκε έτσι ότι ο περίφημος «σιδερένιος θόλος» αντιπυραυλικής προστασίας του Ισραήλ ήταν άλλο ένα μύθευμα προπαγάνδας. 7 Τελικώς στις 27/11/24 συμφωνήθηκε εκεχειρία, με αποχώρηση του ισραηλινού στρατού από τον Λίβανο και μετακίνηση του βαρέος οπλισμού της Χεσμπολάχ βόρεια του ποταμού Λιτάνι. Ο λιβανέζικος πληθυσμός που είχε εγκαταλείψει τις εστίες του στις περιοχές των εχθροπραξιών άρχισε αμέσως να επιστρέφει μαζικά στις περιοχές που έλαβαν χώρα οι εχθροπραξίες, σε ένα κλίμα ευφορίας παρά τις καταστροφές και τις απώλειες, αγνοώντας την «εντολή» του ισραηλινού στρατού για αναμονή μέχρι την ολοκλήρωση των όρων της εκεχειρίας. 8

Αλλά και στη Γάζα, 14 μήνες μετά την έναρξη του πολέμου, ο ισραηλινός στρατός δεν τα καταφέρνει καλύτερα από ό,τι στον Λίβανο. Η Χαμάς όχι μόνο δεν έχει εξουδετερωθεί, αλλά συνεχίζει να προξενεί σημαντικά πλήγματα στον ισραηλινό στρατό, παρά τον θάνατο του νέου επικεφαλής της, Γιαχία Σινουέρ, που είχε διαδεχθεί τον Ισμαήλ Χανίγιε. Το Ισραήλ δεν πέτυχε κανένα από τους στόχους του: ούτε εκτόπισε τον παλαιστινιακό πληθυσμό από τη Γάζα, ούτε μπόρεσε να αναλάβει τη διοίκηση της περιοχής, ούτε άνοιξε κάποια προοπτική για την επιστροφή εκεί των Ισραηλινών εποίκων που εγκατέλειψαν τη Γάζα το 2005, ούτε, τέλος, μπόρεσε να εντοπίσει τους 100 περίπου εναπομείναντες Ισραηλινούς ομήρους της Χαμάς. 9 Παρά τη στρατηγική γενοκτονίας που άμαχου παλαιστινιακού πληθυσμού, ο πληθυσμός αυτός συνεχίζει να αντιστέκεται.

Ήδη ένα χρόνο πριν, στο Editorial του τεύχους 166 του περιοδικού μας, σημειώναμε ότι το Ισραήλ διαθέτει έναν στρατό που είναι πάντα νικηφόρος «όταν εξολοθρεύει αμάχους και καταστρέφει πολιτικές υποδομές […], έναν στρατό που στον 21 ο αιώνα μονίμως ηττάται όταν αντιμετωπίζει αντάρτικα κινήματα ». Η πραγματικότητα αυτή επαληθεύτηκε και πάλι, παρά τον άνευ προηγουμένου φόρο αίματος που πληρώνουν οι άμαχοι. Σε σημείο που η Διεθνής Αμνηστία να συμπεραίνει ότι το Ισραήλ διεξάγει γενοκτονία κατά του παλαιστινιακού λαού στη Γάζα 10 και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης να εκδίδει στις 21/11/24 ένταλμα σύλληψης του Νετανιάχου για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Γεγονός που οδήγησε τον Ζοζέπ Μπορέλ, Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας να δηλώσει ότι «οι χώρες που έχουν υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης είναι υποχρεωμένες να εφαρμόσουν την απόφαση του Δικαστηρίου. Δεν είναι προαιρετικό». 11 Την ίδια στιγμή, ο πόλεμος βυθίζει σε κρίση την ισραηλινή οικονομία και κοινωνία, με 1,8 εκατομμύρια ανθρώπους (από τα 10 εκατ. του συνολικού πληθυσμού) να ζουν πλέον κάτω από το όριο της φτώχειας. 12

2. Η «ισχυρότερη οικονομία στη σύγχρονη ιστορία», η επιστροφή του Τραμπ, και η ΕΕ

Σε μια ομιλία του στο Ινστιτούτο Brookings στην Ουάσινγκτον στις 10/12/2024, ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν υποστήριξε ότι οι ΗΠΑ αποτελούν «την ισχυρότερη οικονομία στη σύγχρονη ιστορία». Και αυτό, κατά τον Μπάιντεν, γίνεται φανερό αν συγκρίνει κανείς την αμερικανική οικονομία με οποιαδήποτε προηγμένη οικονομία στον κόσμο. «Δεν γνωρίζω κανέναν που δεν θα άλλαζε τη δική του οικονομία για τη δική μας. Μπορείτε να σκεφτείτε έστω και έναν, οποιοδήποτε μεγάλο έθνος;», δήλωσε ο Μπάιντεν. 13

Η ευφορία του Μπάιντεν στηρίζεται στον ψηλότερο ρυθμό μεγέθυνσης του αμερικανικού ΑΕΠ ως προς τις περισσότερες μεγάλες χώρες της Δύσης (2,5% το 2023 έναντι, π.χ., -0,3% της Γερμανίας και 0,7% της Γαλλίας) και στο χαμηλό ποσοστό ανεργίας στις ΗΠΑ (4,2% τον Νοέμβριο 2024, έναντι 6,1% και 7,5% στη Γερμανία και τη Γαλλία αντίστοιχα). Όμως αυτή η ευημερία των αριθμών δεν αντικατοπτρίζει την κατάσταση της πλειοψηφίας των Αμερικανών. Το χάσμα εισοδήματος και πλούτου δεν έπαψε να διευρύνεται στη διάρκεια της θητείας του Μπάιντεν, με το πλουσιότερο 10% του πληθυσμού να συγκεντρώνει περίπου το 65% του πλούτου, ενώ στο πτωχότερο 50% αντιστοιχεί μόλις το 2,5% του πλούτου. 14 Από τον Ιανουάριο του 2021 που ανέλαβε ο Μπάιντεν μέχρι τον Μάρτιο του 2023 ο πληθωρισμός έτρεχε με ψηλότερους ρυθμούς συγκριτικά με την ονομαστική αύξηση των μισθών, ενώ η αντιστροφή της τάσης (ταχύτερη αύξηση των ονομαστικών μισθών έναντι του πληθωρισμού) έκτοτε δεν άρκεσε για να εκτονώσει τη συσσωρευμένη δυσαρέσκεια της πλειοψηφίας, στην οποία σε ένα βαθμό προστίθετο και η δυσφορία από την αφειδή χρηματοδότηση από τις ΗΠΑ του πολέμου στην Ουκρανία, ενός πολέμου, όπως φαίνεται, ήδη «χαμένου» για τη Δύση (αλλά και της γενοκτονίας στη Γάζα). Ενδεικτικές του κλίματος που επικρατεί σε μεγάλη μερίδα της αμερικανικής κοινωνίας είναι οι αντιδράσεις μετά τη δολοφονία του Μπράιαν Τόμσον, διευθύνοντα συμβούλου της United Healthcare, ασφαλιστικής εταιρίας με περισσότερους από 60 εκατομμύρια ασφαλισμένους, με πλημμελή κάλυψη για τους περισσότερους, έτσι ώστε να μην καλύπτονται σοβαρές ασθένειες ή έκτακτα βαριά περιστατικά: δεν ήταν λίγοι οι Αμερικανοί που δικαιολόγησαν ή και στήριξαν τον φερόμενο ως δολοφόνο του Τόμσον. Ήδη παράγονται ρούχα με τυπωμένο το σύνθημα deny, defend, depose που ήταν χαραγμένο πάνω στις σφαίρες που σκότωσαν τον Τόμσον. 15 Ενδεικτική είναι και η παρέμβαση της πρώην γερουσιαστίνας των Δημοκρατικών Νίνα Τέρνερ, η οποία έγραψε στο περιοδικό Jacobin στις 12/12/24: «Σήμερα το 60% των Αμερικανών δηλώνουν ότι ζουν στο όριο του μισθού τους, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούν να αντέξουν απρόβλεπτα οικονομικά έξοδα και να συνεχίσουν να πληρώνουν τους λογαριασμούς τους. Η υπ’ αριθμόν ένα αιτία πτώχευσης στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι το ιατρικό χρέος. […] Έχω από καιρό επισημάνει ότι η κερδοσκοπική υγειονομική περίθαλψη είναι ανήθικη. Κάποιος που είναι διαβητικός και χρειάζεται ινσουλίνη για να ζήσει δεν μπορεί να μείνει χωρίς αυτήν – σήμερα, ή πληρώνεις ένα εξωφρενικό ποσό για την ινσουλίνη σου ή πεθαίνεις». 16

Σε αυτό το κλίμα οικονομικής στέρησης και ανασφάλειας για την πλειοψηφία των πολιτών, διεξάχθηκαν οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, με την Κάμαλα Χάρις των Δημοκρατικών να υπόσχεται ότι τα πράγματα «θα συνεχίσουν να πηγαίνουν καλά», πράγμα που μεταφράζεται στο ότι το ΑΕΠ θα μεγεθύνεται διότι τα κέρδη αυξάνουν, ενώ η αγοραστική δύναμη για την πλειοψηφία θα συρρικνώνεται και η ανασφάλεια για τη συνέχιση της ζωής με αξιοπρεπείς όρους θα παραμένει. Αντίθετα ο Τραμπ κέρδισε τις εκλογές καθώς εμφανίστηκε να υποστηρίζει ότι όλα αυτά πρέπει να αλλάξουν με επιστροφή στο «πρώτα η Αμερική», δηλαδή σε έναν εθνικισμό που προτάσσει το να αντιμετωπίσει τις απειλές από το εξωτερικό, αλλά και να σταματήσει την άσκοπη σπατάλη πόρων για τη χρηματοδότηση πολέμων στο εξωτερικό. Ο Τραμπ υποσχέθηκε ότι θα τελειώσει άμεσα τον πόλεμο στην Ουκρανία, έναν πόλεμο χαρακωμάτων, ήδη σχεδόν τελειωμένο, που θυμίζει την τελευταία φάση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με την Ουκρανία εξαντλημένη και αποψιλωμένη από ανθρώπινο δυναμικό, καθώς στις απώλειες (400 χιλιάδες κατά Τραμπ), προστίθενται και τουλάχιστον 100 χιλιάδες λιποτάκτες από τον ουκρανικό στρατό. 17 Όλα αυτά συμβαίνουν σε μία εποχή που η άρχουσα τάξη των ΗΠΑ αντιλαμβάνεται ως «απειλή» τη ραγδαία οικονομική και πολιτικοστρατιωτική αναβάθμιση της Κίνας, ενώ η συμμαχία της τελευταίας με τη Ρωσία και κατ’ επέκταση με το Ιράν δημιουργεί ένα νέο τοπίο ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Είναι σίγουρο ότι ως νέος Πρόεδρος, ο Τραμπ, θα επιχειρήσει να οργανώσει συστηματικά τους όρους της αντιπαράθεσης (οικονομικά και πολιτικά), αφού βέβαια πρώτα οργανώσει και εκκαθαρίσει το εσωτερικό «μέτωπο» απέναντι στις αντιδράσεις και αποκλίνουσες τάσεις των υποτελών τάξεων. Ο Τραμπ μοιάζει ως το σύμπτωμα ενός σημείου καμπής στην οργάνωση του εσωτερικού και του διεθνούς ανταγωνισμού.

Σε κάθε περίπτωση, από τη σκοπιά των συμφερόντων της άρχουσας τάξης, ο Μπάιντεν έχει δίκιο στον ισχυρισμό του ότι οι ΗΠΑ αποτελούν «την ισχυρότερη οικονομία». Εκεί που γεννώνται ερωτήματα για το αν έχει δίκιο ή όχι, είναι στον ισχυρισμό ότι κανένας δεν θα αρνιόταν να αλλάξει «τη δική του οικονομία» με εκείνην των ΗΠΑ. Διότι για τις ευρωπαϊκές οικονομικές και πολιτικές ελίτ, οι δείκτες που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία είναι αφενός το δημόσιο έλλειμμα και χρέος και αφετέρου το (θετικό) ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Επομένως, με δημόσιο έλλειμμα -6,3%, δημόσιο χρέος 123,1% και ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών -3,7% του ΑΕΠ, οι ΗΠΑ θα ήταν σύμφωνα με τα «κριτήρια δημοσιονομικής πειθαρχίας» της ΕΕ, μια σπάταλη και υπερχρεωμένη χώρα χαμηλής ανταγωνιστικότητας. Άλλωστε η πρόσφατη «πολιτική κρίση» στη Γαλλία προέκυψε όταν στις 4/12/24 καταψηφίστηκε ο κρατικός προϋπολογισμός που είχε ακριβώς ως στόχο τη μείωση του δημόσιου ελλείμματος της χώρας από 6% που είναι σήμερα στο 3% το 2029, ενώ για την αντιμετώπιση της οικονομικής ύφεσης που μαστίζει τη Γερμανία, οι ιθύνοντες αρνούνται να κάνουν χρήση μέτρων επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής για να μην αυξηθεί το δημόσιο έλλειμμα πέρα από το 3% που ορίζουν τα «κριτήρια»…

Όμως, οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ στην Ευρώπη δεν είναι αφελείς, για να θεωρούν ως αυτοσκοπό τα «κριτήρια δημοσιονομικής πειθαρχίας» που έχουν θεσπίσει. Η εμμονή στα «κριτήρια» δεν είναι παρά το μέσο, η μέθοδος, για να πετύχουν αυτό που στις ΗΠΑ είναι δεδομένο: την ακόμα μεγαλύτερη πόλωση των εισοδημάτων, με την περαιτέρω συμπίεση των απολαβών και των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων της πλειοψηφίας, δηλαδή την περαιτέρω δραστική μετατόπιση του ταξικού συσχετισμού δύναμης υπέρ του κεφαλαίου. Αυτό που έχουν «πετύχει» οι ΗΠΑ, να ζει η πλειοψηφία του πληθυσμού «στο όριο του μισθού τους», χωρίς να «μπορούν να αντέξουν απρόβλεπτα οικονομικά έξοδα», όπως αυτά που προκύπτουν από ένα πρόβλημα υγείας σε συνθήκες απουσίας δημόσιας υγειονομικής κάλυψης, αυτό ακριβώς είναι που προωθούν και οι κυρίαρχες τάξεις και οι κυβερνήσεις της ΕΕ με τις περικοπές που συνεπάγονται τα περίφημα «κριτήρια». 18

Διότι το κράτος καταστολής και πάνω από όλα οι στρατιωτικές δαπάνες είναι πάντοτε εκτός «κριτηρίων». Άλλωστε, σύμφωνα με τις αποφάσεις του Συμβουλίου Υπουργών Οικονομικών της ΕΕ στις 20/12/2023, όπως αυτές κωδικοποιήθηκαν και επικαιροποιήθηκαν τον Σεπτέμβριο 2024 στην περίφημη Έκθεση Ντράγκι με τίτλο «Το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας», οι στρατιωτικές δαπάνες αναγορεύονται στον κατ’ εξοχήν «μοχλό ανάπτυξης» για τις χώρες της ΕΕ. Όπως διαβάζουμε στην Έκθεση Ντράγκι: «Οι συνολικές αμυντικές δαπάνες της ΕΕ ανέρχονται σήμερα στο ένα τρίτο των αμερικανικών επιπέδων και η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία υποφέρει από δεκαετίες υποεπενδύσεων και εξαντλημένων αποθεμάτων. Για να επιτύχει πραγματική στρατηγική ανεξαρτησία και να αυξήσει την παγκόσμια γεωπολιτική της επιρροή, η Ευρώπη χρειάζεται ένα σχέδιο για τη διαχείριση αυτών των εξαρτήσεων και την ενίσχυση των αμυντικών επενδύσεων». 19 Στο πλαίσιο αυτό, ο Γ. Γ. του ΝΑΤΟ δεν διστάζει να ομολογήσει ότι οι στρατιωτικές δαπάνες θα αυξηθούν σε βάρος των κοινωνικών δαπανών σε υγεία, κοινωνική ασφάλιση και συντάξεις: «Ξέρω ότι το να ξοδεύουμε περισσότερα για την άμυνα σημαίνει να ξοδεύουμε λιγότερα για άλλες προτεραιότητες […] για συντάξεις, υγεία και συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Χρειαζόμαστε ένα μικρό τμήμα αυτών των χρημάτων για να κάνουμε την άμυνά μας πολύ ισχυρότερη και να διατηρήσουμε τον τρόπο ζωής μας». 20 Καθώς οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί οξύνονται, ο ευρωπαϊκός ιμπεριαλισμός θέτει για μια ακόμα φορά το δίλημμα «κανόνια ή βούτυρο;» και απαντάει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και ο Χέρμαν Γκέρινγκ το 1936: Κανόνια!

3. Νεοφιλελευθερισμός, εργατικοί αγώνες, κοινωνική αντίσταση

Παρά την εμμονή των κυβερνήσεων στη στρατηγική ενίσχυσης των κερδών μέσα από την υποβάθμιση της εργασίας και τη στρατιωτικοποίηση της οικονομίας, η άνοδος των εργατικών αγώνων τη χρονιά που πέρασε βάζει διαρκώς εμπόδια στα σχέδια των κυρίαρχων τάξεων. Η απεργία 47.000 λιμενεργατών που νέκρωσε όλα τα λιμάνια της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ στις 4/10/24, η μεγάλη απεργία των Γερμανών εργατών μετάλλου στις 29/10/24, οι απεργίες των Γάλλων δημοσίων υπαλλήλων, λιμενεργατών και υγειονομικών τον Δεκέμβριο 2024 είναι ενδεικτικά παραδείγματα των εργατικών αντιστάσεων που εντείνονται. Σαν αποτέλεσμα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δηλώνει ότι «ανησυχεί» για το μέλλον των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων: «Καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει μια παρατεταμένη περίοδο οικονομικής αδυναμίας, δημογραφικών αλλαγών και την επείγουσα ανάγκη να πλοηγηθεί στην πράσινη μετάβαση και τις τεχνολογικές ανακατατάξεις, η επείγουσα ανάγκη για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι σαφέστερη από ποτέ. […] Ωστόσο, παρά τη σαφή ανάγκη για δράση, η μη εξασφάλιση ευρείας κοινωνικής αποδοχής για τις αλλαγές πολιτικής αποτελεί συχνά σημαντικό εμπόδιο, με τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες να φθίνουν μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση εν μέσω αυξανόμενης κοινωνικής αντίστασης». 21

Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι εξίσου καθαρά. Οι νεοφιλελεύθερες κυβερνητικές πολιτικές υλοποιούν ακάματα την πάγια αστική στρατηγική στήριξης των κερδών και της αναδιανομής από κάτω προς τα πάνω, με περαιτέρω υποβάθμιση του δημόσιου συστήματος υγείας και με ένταση της καταστολής και διαρκώς πιο ενεργή εμπλοκή στις νατοϊκές ιμπεριαλιστικές πρωτοβουλίες.

Η ανακοίνωση του Κέντρου Έρευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία (ΚΕΠΥ) τον Νοέμβριο 2024, σκιαγραφεί τη στρατηγική ξεπουλήματος του δημόσιου συστήματος υγείας: «Κατά τη χρονική περίοδο 2020-23 χάθηκαν από τα νοσοκομεία του ΕΣΥ σωρευτικά 359.630 χειρουργικές επεμβάσεις […]. Τα 34.000 “δωρεάν” […] απογευματινά χειρουργεία στα νοσοκομεία του ΕΣΥ και τις ιδιωτικές κλινικές το 2025, πέραν του ότι αποτελούν σταγόνα στο ωκεανό των εκατοντάδων χιλιάδων χαμένων χειρουργείων της τελευταίας 4ετίας, […] δεν δημιουργούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις σε υλικές υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό για την μακρόπνοη αντιμετώπιση του χρόνιου προβλήματος των αναμονών για χειρουργικές επεμβάσεις στη χώρα μας. Ομοίως η θεσμοθέτηση των επί πληρωμή απογευματινών χειρουργείων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, σε μια χώρα με τη 2η υψηλότερη ιδιωτική δαπάνη υγείας και τις υψηλότερες αυτοαναφερόμενες λόγω κόστους ανικανοποίητες ανάγκες υγείας στην Ευρώπη, είναι ένα κοινωνικά άδικο μέτρο, το οποίο μετακυλίει επιπλέον χρηματοδοτικά υγειονομικά βάρη στα ήδη υπέρμετρα οικονομικά βεβαρημένα νοικοκυριά στην Ελλάδα». 22

Ταυτόχρονα, η ψήφιση του νόμου για τον κατώτατο μισθό στις 5/12/24 αναστέλλει την επαναφορά της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας και επιβάλλει μέσω ενός πολυπαραγοντικού «αλγορίθμου» τη διαιώνιση της λιτότητας. Το «παράδοξο» αυτό, της θέσπισης μιας ρύθμισης με την οποία διαιωνίζεται ο μνημονιακός αποκλεισμός των συλλογικών διαπραγματεύσεων από τη διαδικασία καθορισμού του κατώτατου μισθού, το «παράδοξο» δηλαδή της καίριας παρέμβασης του κράτους στην αγορά της εργασίας, από μια ακραία νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση, δεν είναι ανεξήγητο: Το σύγχρονο νεοφιλελεύθερο κράτος δεν δεσμεύεται (αν υποθέσουμε ότι δεσμευόταν ποτέ) από τις θεωρητικές δοξασίες περί της μηδενικής κρατικής παρέμβασης στις αγορές, που θα πρέπει να αφεθούν ελεύθερες να «αυτορυθμίζονται». Το κράτος παρεμβαίνει στην αγορά εργασίας με ένα τρόπο απόλυτο και αυταρχικό, αποκλείοντας ακόμα και την παραμικρή μορφή διαβούλευσης μεταξύ των λεγόμενων «κοινωνικών εταίρων». Το ότι η παρέμβαση αυτή θα είναι πλέον θεσμοθετημένη εκ των προτέρων και κανονικοποιημένη δεν την καθιστά λιγότερο αυταρχική από την κλασική δεξιά πολιτική, πχ. της αστυνομικής καταστολής, ή της υπονόμευσης των συνταγματικών ελευθεριών με τον έλεγχο της δικαστικής εξουσίας, ή με άλλα μέσα λίγο-πολύ απροκάλυπτης βίας. Αντιθέτως, ο θεσμικός αυταρχισμός τείνει να γίνει σήμερα η κύρια μορφή πολιτικής του νεοφιλελεύθερου κράτους, μέσω της εκπόνησης του «κατάλληλου» θεσμικού πλαισίου, ή της εξάντλησης των ορίων του υπάρχοντος. Το πλήθος των περιορισμών που τίθενται ώστε να μη «μεταφραστεί» η αύξηση του τιμάριθμου των μισθιακών αγαθών και η αύξηση της παραγωγικότητας σε αύξηση του κατώτατου μισθού δείχνουν ότι ουσιαστικά η αύξηση της παραγωγικότητας, πέρα από την επικοινωνιακή της διάσταση, εισάγεται στον αλγόριθμο προκειμένου να δηλωθεί ότι οι αποπληθωρισμένες αυξήσεις των κατώτατων μισθών δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υπερβαίνουν κάποιο κατώφλι, που πρακτικά θα είναι πάντα χαμηλότερο από την αύξηση της παραγωγικότητας, ώστε να αυξάνεται διαρκώς το μερίδιο των κερδών στο παραγόμενο καθαρό προϊόν, σε βάρος του μεριδίου των μισθών.

Φυσικά, αυτή η τάση αυταρχικοποίησης του σημερινού νεοφιλελεύθερου κράτους, παρότι κυρίαρχη, υπόκειται εξ ορισμού, όπως ήδη αναφέραμε, στις απρόβλεπτες καμπές της ταξικής πάλης. Ακόμα και ο καθεστωτικός τύπος της Ευρώπης, που εξυμνεί τα επιτεύγματα της ελληνικής κυβέρνησης, φαίνεται να διαισθάνεται την κοινωνική αντίσταση που μπορεί να αμφισβητήσει τις κυρίαρχες στρατηγικές. Στη γερμανική Die Zeit της 11/12/24 διαβάζουμε: «Ενώ η γερμανική οικονομία βρίσκεται σε στασιμότητα, η ελληνική οικονομία αναμένεται να αναπτυχθεί κατά περισσότερο από 2%. Η ΕΕ προβλέπει δημοσιονομικό πλεόνασμα ύψους 3% του ΑΕΠ για την Ελλάδα στο τέλος του τρέχοντος έτους. Ακόμη και το 2025, το ελληνικό κράτος θα συνεχίσει να εισπράττει περισσότερα χρήματα από όσα δαπανά, εξαιρουμένων των αποπληρωμών του χρέους. […] Η κυβέρνηση είναι τώρα εν μέρει θύμα της επιτυχίας της: η βελτιωμένη οικονομική κατάσταση και η νέα αξιοπιστία στις χρηματοπιστωτικές αγορές προσελκύουν περισσότερους επενδυτές, ιδίως στον κατασκευαστικό τομέα, ο οποίος ανεβάζει τα ενοίκια. Σε αυτό προστίθεται ο πληθωρισμός, ο οποίος επιβαρύνει τους πολίτες με παρόμοιο τρόπο με την υπόλοιπη ευρωζώνη […]: από την εκλογική νίκη του 2023, όταν το κόμμα του πρωθυπουργού Μητσοτάκη κέρδισε περίπου το 41% των ψήφων, έχει υποχωρήσει κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες στις δημοσκοπήσεις. Τα συνδικάτα παρέλυσαν πρόσφατα τη χώρα με γενική απεργία». 23

Δεν ήταν όμως μόνο η μεγάλη απεργία της 20/11/24, στην οποία αναφέρεται η Die Zeit, ή η δημοσκοπική υποχώρηση της ΝΔ, η αναταραχή στο εσωτερικό της με τις διαγραφές Σαλμά στις 23/9/24 (ο οποίος κατήγγειλε αδιαφανείς φωτογραφικούς διαγωνισμούς για την εκμετάλλευση κυλικείων και εστιατορίων των μουσείων και αρχαιολογικών χώρων) και Σαμαρά στις 16/11/24 (ο οποίος ζήτησε την παραίτηση Γεραπετρίτη για τους χειρισμούς στα ελληνοτουρκικά), ούτε ακόμα η ανοικτή σύγκρουση συμφερόντων που οδήγησε το Βήμα του συγκροτήματος Μαρινάκη στη διαπίστωση, στις 27/10/24, ότι «ένα αντιδημοκρατικό αραχνοειδές σχήμα προπαγάνδας, προσβολής και δολοφονίας χαρακτήρων πλανάται πάνω από τη χώρα – το “αυριανικό δίκτυο” του Μεγάρου Μαξίμου», 24 ή η περαιτέρω υποχώρηση της εμπιστοσύνης στα αστικά κόμματα, με την αποσύνθεση του ΣΥΡΙΖΑ, την αναιμική ανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ κλπ., που δείχνει ότι η συγκυρία μπορεί να εγκυμονεί εκπλήξεις για τις κυρίαρχες πολιτικές. Όλη την περίοδο από την προηγούμενη έκδοση του περιοδικού μας, σημαντικοί εργατικοί αγώνες ανέπτυξαν δυναμική αλλά και πέτυχαν μικρές αλλά όχι ασήμαντες νίκες. Όπως η πλήρης ένταξη στα βαρέα και ανθυγιεινά των λιμενεργατών στις προβλήτες ΙΙ και ΙΙΙ της COSCO αναδρομικά από το 2012 (16-10-24), οι απεργίες των ναυτεργατών, των οικοδόμων, των μηχανικών και ηλεκτρολόγων, των δασκάλων και των διανομέων στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες στα τέλη Οκτωβρίου, των μεταλλεργατών και των σωματείων της ΛΑΡΚΟ στις αρχές Νοεμβρίου, κλπ., ενώ συνεχίστηκαν οι κινητοποιήσεις για το έγκλημα στα Τέμπη, με τη μεγάλη συναυλία που διοργανώθηκε στο Καλλιμάρμαρο για τη στήριξη των οικογενειών στις 15/10 να παρακολουθείται ζωντανά από πάνω από 2,5 εκατομμύρια κόσμο.

Η συνέχιση αυτών των αγώνων αποτελεί την ελπίδα για την εργατική τάξη και τους συμμάχους της.