Από τη Μινεάπολη στη Νέα Σμύρνη

1. Law and Order. Η «ασφάλεια» ως κοινωνική νόρμα

Ένας Αμερικανός φίλος του περιοδικού μας, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Stanford στην Καλιφόρνια, μας έγραψε τη μέρα ανάληψης της Προεδρίας των ΗΠΑ από τον Τζο Μπάιντεν: «Τουλάχιστον δεν έχουμε πλέον αυτόν τον γελοίο να κυριαρχεί στις ειδήσεις με τον αηδιαστικό ναρκισσισμό του, την ξενοφοβία, τον ρατσισμό και τις ανόητες θεωρίες συνωμοσίας. Αισθάνομαι ότι μπορώ να αναπνεύσω και ότι δεν θα πεθάνω από τις δηλητηριώδεις εισπνοές μίσους και ηλιθιότητας, που έπρεπε να εισπνέουμε τα τελευταία τέσσερα χρόνια».

Είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι οι περισσότεροι/ες αν όχι όλοι/ες από τους/τις αναγνώστες/τριες των Θέσεων που διαβάζουν αυτό το εισαγωγικό σημείωμα θα βρουν εύστοχη την απόφανση του φίλου μας και εύλογη την ανακούφισή του. Όμως, στην πραγματικότητα, διατυπώσεις όπως αυτή αποτελούν λιγότερο περιγραφές μιας κατάστασης και περισσότερο ερωτήματα για να στοχαστούμε και να κατανοήσουμε την πραγματικότητα.

Είναι βέβαια αλήθεια ότι η ρητορική (αλλά και οι πολιτικές) που προωθούσε ο πρώην Πρόεδρος των ΗΠΑ χαρακτηρίζονταν (και νομιμοποιούνταν) από ένα πλαίσιο ξενοφοβίας, ρατσισμού και όχι σπάνια ανόητων θεωριών συνωμοσίας. Όμως 74 εκατομμύρια Αμερικανοί ψηφοφόροι, 11 εκατομμύρια περισσότεροι από ό, τι το 2016, ψήφισαν υπέρ τού να συνεχιστεί η διακυβέρνηση που στηριζόταν σε αυτό το πολιτικό και ιδεολογικό έδαφος. Και όχι μόνο αυτό. Ακόμα και μετά την ορκωμοσία του Μπάιντεν, τα τρία τέταρτα αυτών των ψηφοφόρων, σύμφωνα με αλλεπάλληλες δημοσκοπήσεις, δηλαδή χοντρικά 55 εκατομμύρια, συνεχίζουν να πιστεύουν τους εξωφρενικούς ισχυρισμούς του Τραμπ και των συν αυτώ ότι η εκλογική νίκη των Δημοκρατικών (81 εκατομμύρια ψήφοι το 2020 έναντι 66 εκατομμυρίων το 2016) δεν έλαβε χώρα, ότι το αποτέλεσμα είναι «πλαστό», προϊόν «νοθείας», παρά τις περί του αντιθέτου αποφάνσεις δεκάδων δικαστηρίων, διακομματικών εκλογικών επιτροπών, ρεπουμπλικανών Κυβερνητών Πολιτειών, κλπ.

Ακόμη περισσότερο, το ιδεολογικό αυτό πλαίσιο, που δίχασε και ταυτόχρονα πολιτικοποίησε την αμερικάνικη κοινωνία (στις εκλογές του 2020 προσήλθαν 155 εκατ. ψηφοφόροι έναντι 129 εκατ. το 2016), οδήγησε δεκάδες χιλιάδες οπαδούς του Τραμπ να ακολουθήσουν τις εκκλήσεις του¹ και να επιχειρήσουν, στις 6 Ιανουαρίου 2021, εισβάλλοντας στην αίθουσα της Γερουσίας στο Καπιτώλιο, να αποτρέψουν την τυπική επικύρωση της εκλογής Μπάιντεν. Πέρα από μερικές εκατοντάδες μέλη οργανωμένων φασιστικών, ρατσιστικών, ακροδεξιών ομάδων (Proud Boys, Oath Keepers, QAnon κλπ.) ορισμένοι από τους οποίους οπλοφορούσαν, οι υπόλοιποι διαδηλωτές, όπως γινόταν φανερό στα πλάνα των τηλεοράσεων που κάλυπταν ζωντανά τα γεγονότα αλλά και όπως προέκυψε από τις μετέπειτα δημοσιογραφικές πληροφορίες και αναλύσεις, αποτελούσαν ένα κινητοποιημένο πλήθος συντηρητικών ψηφοφόρων που είχαν «ριζοσπαστικοποιηθεί» από τις «δηλητηριώδεις εισπνοές μίσους και ηλιθιότητας» και, υπό την καθοδήγηση των ακροδεξιών ομάδων και ορισμένων ρεπουμπλικανών πολιτευτών² μετατράπηκαν σε κάτι παραπάνω από μια ακροδεξιά διαδήλωση: σε ακροδεξιό «κίνημα» που θέτει πραξικοπηματικού τύπου απαιτήσεις στο κράτος και επιχειρεί να τις επιβάλει βιαίως, δια της ισχύος του.

Δεν επρόκειτο δηλαδή για φολκλορικού τύπου δεξιά-ακροδεξιά συγκέντρωση, σαν τα πανηγυριώτικα συλλαλητήρια «για τη Μακεδονία», του 1991 ή του 2019 στην Ελλάδα, αλλά για απόπειρα «επιβολής» του στόχου ενός ακροδεξιού «κινήματος» στο κράτος κατά το πρότυπο του φασισμού.³ Αλλά ας διευκρινιστεί κάτι: Δεν είναι η απουσία πανηγυριώτικων, φολκλορικών στοιχείων που κάνει τη διαφορά ανάμεσα στα ελληνικά 1991 και 2019 και στο αμερικάνικο 2021 (ή τη διαφορά με το ιταλικό 1922, το αγγλικό της δεκαετίας του ’30 και το γερμανικό 1933). Η παρουσία γελοίων ή γελοιογραφικών στοιχείων αποτελεί σύνηθες χαρακτηριστικό στα ακροδεξιά, κλασικά φασιστικά και μεταφασιστικά κινήματα. Επιπλέον, το γελοίο ή γελοιογραφικό και το παρωδιακό, ως εκφράσεις γιορτής (γιορτής ζωής ή γιορτής θανάτου), μάλλον είναι πάντα παρόντα σε κάθε κίνημα. Η διαφορά μεταξύ αυτών των κινημάτων και των ελληνικών βρίσκεται μάλλον αλλού. Στα ελληνικά 1991/2019 δεν υπήρχε η πρόθεση ή το εγχείρημα της κατάληψης του κρατικού μηχανισμού. Αντίθετα, αποτελούσαν κινήσεις ενδυνάμωσης του κρατικού συστήματος, ή διατήρησής του από τους «νόμιμους» κατόχους του, ενάντια στους θεωρούμενους «προδότες – παράταιρους ενοίκους». Από την άλλη, στο αμερικάνικο 2021, ακριβώς επειδή δεν επρόκειτο για ένα κίνημα με οργανωμένη μαχητική υποστήριξη στη βάση του, όπως π.χ. το ιταλικό φασιστικό «κίνημα» και κόμμα που με την «πορεία προς τη Ρώμη» τον Οκτώβριο 1922 κατέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας, επιβεβαιώθηκε η ρήση του Χέγκελ, η οποία άρεσε στον Μαρξ: ότι η ίδια ιστορία εμφανίζεται «τη μια σαν τραγωδία, την άλλη σαν φάρσα». Το ακροδεξιό πλήθος που εισέβαλε στο Καπιτώλιο επικροτώντας τα συνθήματα των μικρών οργανωμένων ομάδων, όπως το «κρεμάστε τον [Αντιπρόεδρο] Μάικ Πενς», διαλύθηκε εύκολα από την αστυνομική φρουρά, παρά την έλλειψη προετοιμασίας από τη μεριά της και την, περιέργως, πλημμελή στελέχωσή της. Αλλά αν πάμε πιο κοντά στη φράση του Μαρξ, μάλλον ξεμπερδεύουμε εύκολα αποδίδοντας στο Καπιτώλιο τον χαρακτήρα της φάρσας. Η ευκολία με την οποία αντιμετωπίστηκε η εισβολή στο Καπιτώλιο, πράγματι δείχνει ότι ήταν μια παρωδία των ιστορικών φασιστικών εισβολών στο κράτος, ότι λες και η ίδια η εισβολή «ήθελε να αποφύγει την εκπλήρωσή της πράξης της» (Μαρξ, 18^η Μπρυμαίρ, Ηριδανός 1977: 13). Στο μυαλό του Μαρξ, φαίνεται ότι είναι η επιτυχία της πράξης που καθιστά το παρόν τραγωδία, ενώ αντίθετα, είναι η αποτυχία που κάνει την πράξη να εμφανίζεται ως παρωδιακή επανάληψη: αν κάθε πράξη θέλει να κληρονομεί ένα παρελθόν, η αποτυχία της μετατρέπει αυτή τη δεύτερη παρουσία της σε φάρσα. Όμως, ήδη από την πρώτη στιγμή της τραγωδίας της ναζιστικής επιτυχίας, προϋπήρχε η φάρσα του διήμερου «πραξικοπήματος της μπυραρίας» το 1923 (όπως και στην ιταλική «πορεία προς την Ρώμη» τα στοιχεία της φάρσας ήταν ήδη εμφανή). Ένα ιστορικό συμβάν δεν επανεμφανίζεται μάλλον, αλλά αν αυτό συμβαίνει (ως «κληρονομιά» ενός αρχικού συμβάντος) μπορεί να εμφανιστεί σαν παρωδία πριν την τραγωδία. Αυτό μας υποχρεώνει να σκεφτούμε πέρα από τους όρους τραγωδίας – παρωδίας, επιτυχίας – αποτυχίας, για να δούμε το ίδιο το αστάθμητο γεγονός της εμφάνισης αυτού του αναπάντεχου – ανήκουστου γεγονότος της εισβολής στο Καπιτώλιο με μια ευκολία που και οι ίδιοι οι δράστες του δεν περίμεναν. Τη σημασία της ίδιας της παρουσίας του: δηλαδή ότι κατέστη δυνατόν να συμβεί. Ότι ο καιρός μας ενέχει την πιθανότητα εκδήλωσης αυτού του συμβάντος, το οποίο ίσως θεωρούνταν ακατόρθωτο.

Ο Τραμπ κατάφερε, λοιπόν, να συσπειρώσει την πλειοψηφία των συντηρητικών ψηφοφόρων σε μια ακροδεξιά κατεύθυνση, στρατεύοντάς την στις πολιτικές του (για τις οποίες θα μιλήσουμε παρακάτω) και καθιστώντας την ταυτόχρονα έτοιμη να αποδεχθεί την παραδοξολογία περί «νίκης του στις εκλογές». Στην πραγματικότητα, έχασε τις εκλογές καθώς απέναντί του (αντι)συσπειρώθηκε ένα πολύ μεγαλύτερο σώμα πολιτικοποιημένων πολιτών. Και παράλληλα ο Τραμπ κατάφερε επίσης να πυροδοτήσει ένα φασιστικού τύπου «κίνημα επιβολής κυβερνητικών λύσεων» στο κράτος, που όμως εντός μερικών ωρών αποδείχθηκε αδύναμο, και έτσι κατέστη φάρσα.

Σημείο τομής για την (αντι)συσπείρωση εναντίον των πολιτικών Τραμπ υπήρξε το δημοκρατικό-αντιρατσιστικό κίνημα ενάντια στην κρατική καταστολή και την αστυνομική βία και αυθαιρεσία, το οποίο ξέσπασε μετά την τελετουργική, σαδιστική δολοφονία του Αφροαμερικανού Τζωρτζ Φλόυντ στη Μινεάπολη. Επρόκειτο ίσως για το δυναμικότερο δημοκρατικό-προοδευτικό κίνημα των τελευταίων δεκαετιών παγκοσμίως, το οποίο επιπλέον πυροδότησε αντίστοιχες κινητοποιήσεις σε πάνω από 70 χώρες σε όλες τις ηπείρους (βλ. αναλυτικά το Editorial του τ. 152 των Θέσεων).

Παρά την ήττα του στις εκλογές, ο Τραμπ παραμένει ηγεμονικός πόλος στο ρεπουμπλικανικό κόμμα, καθώς ακόμα υποστηρίζεται από τη μεγάλη πλειοψηφία των συντηρητικών Αμερικανών. Αυτός είναι ο λόγος άλλωστε που μόνο 7 από τους 50 ρεπουμπλικανούς γερουσιαστές ψήφισαν υπέρ της καταδίκης του στη «δίκη» του στη Γερουσία, ως υποκινητή των γεγονότων της 6^ης Ιανουαρίου, ενώ ο επικεφαλής της ρεπουμπλικανικής ομάδας στο σώμα, Μιτς Μακόνελ, αφενός στις 13/2/2021 κατηγόρησε τον Τραμπ για «επαίσχυντη παράλειψη καθήκοντος»⁴ και αφετέρου ψήφισε εναντίον της καταδίκης του από τη Γερουσία και στις 26/2/2021 δήλωσε ότι θα τον υποστηρίξει ανεπιφύλακτα για υποψήφιο Πρόεδρο στις εκλογές του 2024!⁵

Ποιες ήταν όμως οι πολιτικές που κατέστησαν (και καθιστούν ακόμα και σήμερα) τον Τραμπ αδιαφιλονίκητο ηγέτη των συντηρητικών Αμερικανών;

Ο Τραμπ αποτελεί αναμφίβολα έκφανση της κρίσης στις παραδοσιακές σχέσεις αντιπροσώπευσης, η οποία σχετίζεται με την οικονομική κρίση, την υποβάθμιση της εργασίας που συνεπάγεται η νεοφιλελεύθερη διαχείριση, την εκτίναξη των ανισοτήτων και την πόλωση πλούτου και φτώχειας.

Εντούτοις, όπως φάνηκε από τα παραπάνω, οι σχέσεις αντιπροσώπευσης της κοινωνίας («του λαού») στα κόμματα και στο κράτος εξακολουθούν να είναι ισχυρές και να προσλαμβάνουν «νέες» μορφές. Στον Τραμπ αντιπροσωπεύεται μια μεγάλη μερίδα της αμερικανικής κοινωνίας. Ταυτόχρονα, είναι απολύτως λάθος να θεωρήσουμε ότι ο Τραμπ εκφράζει μια στρεβλή αντίσταση «του λαού» στον νεοφιλελευθερισμό ή στη «δικτατορία του χρήματος». Ο Τραμπ εκλέχθηκε και πολιτεύτηκε στο όνομα «του χρήματος» (της «επιχειρηματικότητας» και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας). Η δήθεν «αντίστασή» του ήταν προς την «Ουάσιγκτον»: ενάντια στο «πολιτικό κατεστημένο» και στα «ιδιοτελή συμφέροντά του», στο όνομα ταυτόχρονα της πίστης στην «Αμερική» και την «επιχειρηματικότητα», η οποία ταυτίζεται, τάχα, με τη «δουλειά» και την οποία υποτίθεται ότι ο ίδιος προσωποποιεί. Εμφανίσθηκε ως «ισχυρός ανήρ» που αντιμάχεται το «κατεστημένο» επειδή ακριβώς είναι, υποτίθεται, ένας επιτυχημένος «Αμερικανός επιχειρηματίας».

Σε μια ιστορική συγκυρία υποχώρησης του εργατικού κινήματος, ⁶ η συντηρητική μερίδα της κοινωνίας που υποστηρίζει το ρεπουμπλικανικό κόμμα στοιχίζεται γύρω από τις αξίες της ατομικότητας (όψεις της οποίας αποτελούν η εξύμνηση της «ατομικής πρωτοβουλίας», η εμμονή στη μείωση γενικώς των φόρων, το δικαίωμα στην οπλοκατοχή), της οικογένειας (άρα και η στράτευση υπέρ της απαγόρευσης των αμβλώσεων) και της ασφάλειας. Είναι αυτές οι «εποχές μικρόψυχης αθυμίας που [τμήματα του «λαού»] αφήνουν πρόθυμα να καταπνίγεται ο εσωτερικός τους φόβος από τους πιο δυνατούς φωνακλάδες» (Μαρξ, όπ.π.: 16). Σε αυτό το «κοινωνικό έδαφος» έδρασε ο Τραμπ, αυτόν το κοινωνικό χώρο ριζοσπαστικοποίησε σε ακροδεξιά κατεύθυνση, από εδώ ξεπήδησε το «κίνημα» της 6^ης Ιανουαρίου 2021.

Κομβικό στοιχείο των πολιτικών Τραμπ, που συμπύκνωνε όλα τα προηγούμενα ιδεολογικά στοιχεία και ταυτόχρονα επέτρεπε την εμβάθυνση όλων των υπόλοιπων νεοφιλελεύθερων πολιτικών ήταν η «ασφάλεια». «Ασφάλεια» σημαίνει ενίσχυση των μηχανισμών καταστολής, με πρώτον ανάμεσά τους την αστυνομία, η οποία είχε «θωρακιστεί» με θεσμικές και μη πρόνοιες που εξασφάλιζαν το ατιμώρητο για κάθε αυθαιρεσία και βαρβαρότητα.

Η αστυνομική «ασφάλεια» αποτέλεσε τη συγκολλητική ουσία όλων των άλλων πολιτικών, ριζοσπαστικοποίησε και συνένωσε στο τραμπικό στρατόπεδο κάθε συντηρητικό υποσύνολο, από τους φασίστες και τους οπαδούς της Κου Κλουξ Κλαν μέχρι τους εύπορους φιλελεύθερους που απολάμβαναν τη μείωση των φόρων, τους πλούσιους που δεν κατανοούν γιατί να πληρώνουν φόρους για τη δημόσια εκπαίδευση αφού τα παιδιά τους πηγαίνουν σε ιδιωτικά σχολεία, τους επιχειρηματίες των οποίων τα κέρδη «επιβίωναν» στη συγκυρία του κορονοϊού χάρη στην καθήλωση των μισθών, τους άλλους που είδαν τα κέρδη τους να αυξάνουν λόγω των δασμών στις εισαγωγές, όλους όσους φοβούνται την «έλευση του κομμουνισμού». Ικανοποίησε επίσης και τους κάθε λογής οπαδούς της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας» που είδαν στις πρώτες κυβερνήσεις Τραμπ να γίνεται Υπουργός Οικονομικών ο μεγαλοχρηματιστής Steven Mnuchin, Υπουργός Εμπορίου ο τραπεζίτης Wilbur Ross, Υπουργός Εξωτερικών ο Γενικός Διευθυντής της ExxonMobil, Rex Tillerson, διευθυντής του «Εθνικού Οικονομικού Συμβουλίου» ο Πρόεδρος της Goldman Sachs, Gary Cohn, κ.ο.κ.

Ο κόσμος αυτός των οπαδών του Τραμπ προσγειώθηκε ανώμαλα στην πραγματικότητα όταν στα τέλη Μαΐου 2020 ξέσπασε το μεγάλο κίνημα εναντίον της αστυνομικής βαρβαρότητας και του ρατσισμού, που με τη δυναμική του κατάφερε να επιβάλει ορισμένα από τα αιτήματά του για «αποχρηματοδότηση της αστυνομίας» (με μεταφορά των πόρων στο κοινωνικό κράτος) και αποκαθήλωση μνημείων που παραπέμπουν στο ρατσιστικό πρόσωπο της χώρας.⁷ Ένας «δεύτερος λαός» έκανε ηχηρή την παρουσία του και συσπειρώθηκε με πολιτικό πάθος απέναντι στον τραμπισμό.

Τελικώς ο Τραμπ αποκαθηλώθηκε με τις εκλογές του Νοεμβρίου 2020. Όχι όμως και ο τραμπισμός. Απευθυνόμενος προς τους οπαδούς του στις 28/2/2021, ο Τραμπ δήλωνε: «Η αποστολή του Δημοκρατικού Κόμματος είναι να προωθήσει τον σοσιαλισμό.Θέλουν να προωθήσουν τον σοσιαλισμό, οδηγώντας τελικά, δυστυχώς, στον κομμουνισμό, και αυτό θα συμβεί […] Ένας ρεπουμπλικάνος Πρόεδρος θα επιστρέψει θριαμβευτικά στον Λευκό Οίκο. Και διερωτώμαι ποιος θα είναι αυτός».⁸

2. Do it like Trump!

Μια συστέγαση ακροδεξιών και «φιλελεύθερων» που πλέον κλονίζεται

Όσα αναπτύξαμε παραπάνω κάνουν για μια ακόμα φορά σαφές κάτι που έχουμε επανειλημμένα υποστηρίξει από τις σελίδες του περιοδικού μας: ότι οι πολιτικές διαιρέσεις και αντιπαραθέσεις δεν αφορούν διαφορές ή «διαμάχες» ανάμεσα σε μερίδες της άρχουσας τάξης, αλλά διαφορετικούς τρόπους οργάνωσης της συναίνεσης των κυριαρχούμενων τάξεων (της εργατικής, της παραδοσιακής μικροαστικής και της νέας μικροαστικής τάξης κλπ.) στην καπιταλιστική εξουσία και το κράτος της. Πάνω στον καμβά των αντιθέσεων που προκύπτουν από τη διαχείριση-ενσωμάτωση των διαφορετικών ταξικών συμφερόντων (π.χ. εκείνων της εργατικής τάξης και εκείνων της μικρής επιχειρηματικότητας ή των ανώτερων διοικητικών στρωμάτων) διαμορφώνονται οι διαφορετικές αστικές πολιτικές κρατικής διαχείρισης. Με διαφορετική διατύπωση: πεμπτουσία της αστικής δημοκρατίας είναι η αντιπροσώπευση «του λαού» στα κόμματα και (δι’ αυτών) στο κράτος. Τα «αυταρχικά καθεστώτα», π.χ. του Όρμπαν ή του Ερντογάν, αποδείχτηκαν μακρόβια διότι εξασφαλίζουν την «αντιπροσώπευση» (ακριβώς όπως και τα «φιλελεύθερα»!) μεγάλης μερίδας «του λαού». Αλλά και η ένταση της καταστολής από κυβερνήσεις όπως αυτές των Μακρόν και Τζόνσον, δείχνει αφενός ότι η νεοφιλελεύθερη διαχείριση συνοδεύεται πάντα από μια «αυστηροποίηση» του θεσμικού πλαισίου κρατικής διαχείρισης, και αφετέρου ότι η δια της αστυνομικής βίας «ασφάλεια» προτάσσεται ως πλαίσιο «συναίνεσης της σιωπηρής πλειοψηφίας», όταν οι κοινωνικές διαμαρτυρίες «υπερβαίνουν τα όρια».

Στο παρόν σημείωμα, η αναφορά μας στα τεκταινόμενα στις ΗΠΑ, όπου τα πολιτικά μέτωπα πήραν μια εύκολα αναγνώσιμη μορφή, μεταξύ άλλων σκοπεύει να φωτίσει τις συναινέσεις, τις σχέσεις αντιπροσώπευσης και τη διάταξη των πολιτικών μετώπων στην Ελλάδα.

Είναι αλήθεια ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός προσπαθεί να προβάλλει ένα «σοβαρό» προφίλ, διαφορετικό από την αμετροέπεια και τις παραδοξολογίες του Τραμπ. Αυτά, η κυβέρνηση τα αφήνει στους «τρόφιμους της λίστας Πέτσα» και στα Reality Shows τους, που αποκαλούν «δελτία ειδήσεων» (βλ. και το Editorial του τ. 151). Εντούτοις δεν τα καταφέρνει πάντοτε καλά ο κος Μητσοτάκης, όπως, π.χ, , τότε που υπαινισσόταν στο υπουργικό συμβούλιο ότι οι πρόσφυγες στέλνονται στην Ελλάδα από την Τουρκία επειδή πολλοί ανάμεσά τους είναι φορείς του κορονοϊού, ⁹ ή και παλαιότερα, όταν στη Βουλή επικαλείτο «εξωγήινους».¹⁰ Παρά όμως τις όποιες διαφορές σε επικοινωνιακό επίπεδο, ο πυρήνας και η «λογική» της ασκούμενης πολιτικής συγκλίνει δραματικά με αυτήν που ακολούθησε ο Τραμπ. «Ασφάλεια» και «ανάπτυξη με λιγότερους φόρους».

Μάλιστα, η παταγώδης αποτυχία της κυβέρνησης να ελέγξει την πανδημία, παρά το συνεχές lockdown στο λιανικό εμπόριο και τη διασκέδαση, ¹¹ αλλά και παρά τους εμβολιασμούς, έγειρε την πλάστιγγα δραματικά προς τη μεριά της «ασφάλειας». Διότι πραγματικά, πώς θα μπορούσε η κυβέρνηση να υπόσχεται «ανάπτυξη» στις συνθήκες ζόφου για την κοινωνική πλειοψηφία που έχουν εξαπλωθεί; Πέρα από τη μείωση του ΑΕΠ, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, κατά 8, 2% το 2020, αρκεί εδώ να αντιγράψουμε κάποια ευρήματα για την κατάσταση των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα από έρευνα της ALCO για λογαριασμό του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ που δημοσιεύθηκε στις 19/1/2021: Το 56% των εργαζομένων αναφέρει ότι μειώθηκαν τα εισοδήματά τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Από αυτούς το 22% δηλώνει απώλεια εισοδήματος πάνω από 31%, ενώ το 14% δηλώνει απώλεια εισοδήματος από 21-30%. Το 40% των εργαζομένων δηλώνουν ότι έχουν εργαστεί με τηλεργασία στη διάρκεια της πανδημίας. Από αυτούς το 65% αξιολογεί ως αρνητικές τις επιπτώσεις της τηλεργασίας σε σχέση με τις ώρες εργασίας τους, το 54% σε σχέση με τα εργασιακά δικαιώματά τους, ενώ πάνω από 50% αξιολογεί ως αρνητικές τις επιπτώσεις της τηλεργασίας σε σχέση με την ψυχική ισορροπία τους και την προσωπική ζωή τους.¹² Παράλληλα, η ελαστική και επισφαλής εργασία στο Δημόσιο, που αυξανόταν σταθερά όλα τα χρόνια διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ, σημείωσε στις συνθήκες της πανδημίας ένα απότομο άλμα.¹³

Καθώς λοιπόν η «ανάπτυξη χωρίς φόρους» παραπέμπεται στις καλένδες, η «μεσαία τάξη» που θα ευεργετηθεί από την Δεξιά εξαφανίστηκε από το επικοινωνιακό προσκήνιο, ενώ επιπλέον το κύρος της κυβέρνησης καταρρακώθηκε περαιτέρω από τη διαχείριση της υπόθεσης Λιγνάδη, παραμένει στα κυβερνητικά «ατού» σχεδόν αποκλειστικά η πολιτική της «ασφάλειας», στην προσπάθειά της να οικοδομηθεί μια κοινωνική συμμαχία όλων εκείνων των μερίδων του πληθυσμού που από κοινωνική-ταξική θέση ή πολιτικοϊδεολογική στάση έλκονται από τις ιδεολογίες της Δεξιάς, της Ακροδεξιάς, της «αγοράς» (του νεοφιλελευθερισμού), του λεγόμενου «Κέντρου», κλπ. Η κοινωνική αυτή συμμαχία που αντιπροσωπεύεται από την κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι ορατή, παρά το γεγονός ότι το επίπεδο της πολιτικής της στράτευσης, αλλά, κυρίως, η ένταση των πολιτικών αντιπαραθέσεων δεν την έχουν ακόμα συγκροτήσει σε «κίνημα» με απαιτήσεις στο κράτος, όπως συνέβη στις ΗΠΑ. Ίσως γιατί θεωρούν ότι το κράτος (και κυρίως οι κατασταλτικοί του μηχανισμοί) κάνουν καλά τη δουλειά τους…

«Ασφάλεια»! Από την πρώτη στιγμή ανάληψης της διακυβέρνησης από τη ΝΔ ως κύριος στόχος ορίστηκε η πάταξη της «ανομίας», και η «ανομία» θεωρήθηκε ίδιον «της Αριστεράς». Το νομοσχέδιο περιορισμού και ελέγχου-έγκρισης των διαδηλώσεων, οι απαγορεύσεις των συγκεντρώσεων, η πανεπιστημιακή αστυνομία, η αύξηση του αριθμού των ένστολων, αποτελούν το πλαίσιο για να εμπεδωθεί αποτελεσματικά η «ασφάλεια».

Επικοινωνιακά, η «επιχείρηση ασφάλεια» ξεκίνησε με την εκκένωση των καταλήψεων-«κέντρων ανομίας» (δηλαδή κοινωνικών στεκιών, δομών αλληλεγγύης κλπ.). Συνεχίστηκε με την επίδειξη πυγμής (δηλαδή ανεξέλεγκτης αστυνομικής βαρβαρότητας) απέναντι σε κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις. Και εδώ άρχισε να δέχεται τις πρώτες ήττες. Η αστυνομική βία αποδείχθηκε άσφαιρη μπροστά σε καλά οργανωμένες και σε αυθόρμητες μαζικές κινητοποιήσεις (βλ. σχετικά και το Editorial του τ. 154 των Θέσεων). Και αν το ζήτημα της ζωής του Κουφοντίνα, θα μπορούσε να εγκλωβίσει την Αριστερά και τον αντιεξουσιαστικό χώρο σε μια σύγκρουση που έμοιαζε να έρχεται από παλιά και να αφορά το παρελθόν, το πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά.

Τα φοιτητικά και μαθητικά συλλαλητήρια ενάντια στον νέο νόμο για τα ΑΕΙ και την πανεπιστημιακή αστυνομία είναι το πρώτο χαρακτηριστικό παράδειγμα του τριμήνου που μεσολάβησε από το προηγούμενο τεύχος του περιοδικού. Στις 28/1/2021 το μαζικό πανεκπαιδευτικό συλλαλητήριο στην Αθήνα, στο οποίο συμμετείχαν επίσης σύλλογοι διδασκόντων και γονέων έσπασε ξανά στην πράξη την κυβερνητική απαγόρευση των διαδηλώσεων. Την ίδια μέρα, μαζικές κινητοποιήσεις έγιναν στη Θεσσαλονίκη, το Ηράκλειο, την Κοζάνη, την Πάτρα, την Κατερίνη, την Κέρκυρα και αλλού. Ανάλογη επιτυχία, με ηχηρό σπάσιμο της κρατικής τρομοκρατίας, είχε και το συλλαλητήριο στις 25/2/2021, ενάντια στον νόμο για την πανεπιστημιακή αστυνομία¹⁴ και η κινητοποίηση φοιτητικών συλλόγων και επιτροπών αγώνα στις 8/3/2021.¹⁵

Όταν ο Δημήτρης Κουφοντίνας άρχισε απεργία πείνας στις 8 Ιανουαρίου 2021, με αίτημα την εφαρμογή νομοθετημένου άρθρου που του επέτρεπε τη μεταγωγή του στις φυλακές Κορυδαλλού, η κυβέρνηση βρήκε την ευκαιρία να επιδείξει στον «λαό της» ότι διαθέτει «πυγμή» απέναντι στην τρομοκρατία και «τους υποστηρικτές» της.

Και τα κατάφερε περίφημα! Από τις μικρές συγκεντρώσεις υποστηρικτών του αιτήματος του απεργού πείνας, κυρίως από τον αντιεξουσιαστικό χώρο, στις οποίες η αστυνομία είχε την ευκαιρία να εφαρμόσει θηριώδη βία, κατάφερε να «εξασφαλίσει» δηλώσεις στήριξης του αιτήματος – διότι η ανθρώπινη ζωή αποτελεί υπέρτατη αξία που προστατεύεται από το Σύνταγμα – από όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης πλην της «Ελληνικής Λύσης», από σχεδόν όλους τους δικηγορικούς συλλόγους της χώρας, από την Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων Ελλάδας, τον Συνήγορο του Πολίτη, την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, πολλές άλλες οργανώσεις και χιλιάδες μεμονωμένους πολίτες. Αξίζει να υπενθυμίσουμε εδώ την τοποθέτηση του Γιάννη Φ. Ιωαννίδη, Προέδρου της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου: «Κάθε κρατούμενος βρίσκεται, επειδή είναι κρατούμενος, στα χέρια του κράτους. Το status του κρατουμένου μεταφέρει την ευθύνη για τη ζωή του στην Πολιτεία. Γι’ αυτό στις κρίσιμες επιλογές, όταν γίνεται απεργία πείνας, απομειώνεται η σημασία της αιτίας της και των αιτημάτων του κρατούμενου: για την αποφυγή του θανάτου υπάρχει υποχρέωση αποτελέσματος της Πολιτείας».¹⁶

Όσο για τις διαδηλώσεις υποστήριξης στο αίτημα, η «πυγμή» της «ισχυρής κυβέρνησης» απέναντι σε ένα κρατούμενο που η ζωή του κρεμόταν από μια κλωστή, κατάφερε να τις μαζικοποιήσει σε τέτοιο βαθμό (όπως π.χ. στις 8/3/2021¹⁷ ) ώστε να γίνει για μια ακόμα φορά φανερό στους πάντες ότι ο περίφημος νόμος 4703/2020 για τις διαδηλώσεις αποτελεί κενό γράμμα. Έτσι, η απόφαση του κρατούμενου να σταματήσει την απεργία πείνας στις 14/3/2021 είχε περισσότερο χαρακτήρα νίκης «δικής του» (του κινήματος συμπαράστασης στο αίτημά του) και όχι της «ανυποχώρητης» κυβέρνησης. Όπως δήλωσαν οι δικηγόροι της πολιτικής αγωγής στη δίκη της Χρυσής Αυγής Καμπαγιάννης και Παπαδάκης, «υπήρξαμε μάρτυρες ενός σχεδίου ανθρωποκτονίας, όπου οι κινήσεις της κυβέρνησης δεν αποτελούσαν τήρηση της νομιμότητας, αλλά κομμάτι ενός βιοπολιτικού πειράματος εξόντωσης […]. Το να συνέχιζε ο κρατούμενος την απεργία πείνας, θα αποτελούσε ακούσια υλοποίηση από πλευράς του ενός κρατικού σχεδιασμού».

Αλλά το αποφασιστικό πλήγμα στη «συναίνεση των νοικοκυραίων», που με οχήματα την ωμή φασίζουσα καταστολή και την άθλια προπαγάνδα οικοδομεί η κυβέρνηση, δόθηκε από τα γεγονότα της Νέας Σμύρνης.

Η κυκλοφορία στο διαδίκτυο των σκηνών αστυνομικής κτηνωδίας στις 7/3/2021 εναντίον πολιτών που απολάμβαναν τον καλό καιρό στην πλατεία Ν. Σμύρνης, οδήγησε τους κατοίκους να διαδηλώσουν μαζικά εναντίον της κυβερνητικής βίας, αλλά ακόμα και κέρβερους των Ιδεολογικών Μηχανισμών του κράτους να αποστασιοποιηθούν από την επίσημη κυβερνητική γραμμή: «ότι γράφουν τα μίντια είναι Fake. Δεν υπήρχαν 30 αντιεξουσιαστές, οικογένειες ήταν στην πλατεία. Αν η κυβέρνηση κατάφερε να ξεσηκώσει τη Νέα Σμύρνη που είναι κλασικό ιστορικό μεσοαστικό προάστειο βολεμένων τότε έχει πρόβλημα», έγραψε ο Τάσος Τέλλογλου στο τουίτερ.¹⁸ Ταυτόχρονα σχεδόν, ο «πολύς» Νίκος Αλιβιζάτος έσπευσε να μας ενημερώσει ότι η επιτροπή-βιτρίνα, τάχα «για τη διερεύνηση περιστατικών αστυνομικής βίας» στην οποία τον είχε τοποθετήσει ο Χρυσοχοΐδης δεν υφίσταται καν!¹⁹

Δυο μέρες μετά, στις 9/3/2021, και ενώ την προηγουμένη η αστυνομία είχε αποτύχει να εκκενώσει την κατάληψη της Πρυτανείας του Αριστοτέλειου Π.Θ., ²⁰ η κατάσταση στη χώρα άλλαξε ριζικά. Μια τεράστια διαδήλωση για τα δεδομένα της πανδημίας, επτά χιλιάδων ανθρώπων σύμφωνα με την αστυνομία (άρα ενδεχομένως μέχρι και διπλάσια σε μέγεθος) ξεκίνησε από την πλατεία Νέας Σμύρνης και κατευθύνθηκε στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής με συνθήματα εναντίον της κυβέρνησης και της αστυνομικής αυθαιρεσίας. Και αν στη Μινεάπολη κάποια πανό έγραφαν «Δεν μπορώ να αναπνεύσω», τη φράση που έλεγε ο Τζωρτζ Φλόυντ στους αστυνομικούς που τον δολοφόνησαν, στη Νέα Σμύρνη κάποια πανό έγραφαν «Πονάω!» – αυτό που φώναζε στους βασανιστές του ο πολίτης στη Νέα Σμύρνη.

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπήρχε πρόσκληση για συγκέντρωση στην πλατεία Νέας Σμύρνης στις 6.00 το απόγευμα. Όμως ήδη από τις 5.00 άρχισε να συρρέει ένα πλήθος που όλο και μεγάλωνε. Η οργή του κόσμου αυτού μετατράπηκε σε αποφασιστικότητα όταν η αστυνομία επιχείρησε να διαλύσει τη συγκέντρωση με πρόσχημα την πορεία μέρους των συγκεντρωμένων προς το αστυνομικό τμήμα της περιοχής. Οι συγκρούσεις που γενικεύτηκαν σε πολλά μέτωπα έκαναν σαφές ότι η αστυνομία δεν είναι αήττητη ούτε επιχειρησιακά. Η «δύναμή» της έγκειται κυρίως στο να συλλαμβάνει στα τυφλά άτομα άσχετα με τις κινητοποιήσεις ή διαδηλωτές που αποκόβονται από τον κύριο όγκο του κόσμου, όταν μετά μια παρατεταμένη πολύωρη χρήση χημικών η συγκέντρωση διαλύεται. Και όπως ο Τραμπ πίσω από το κίνημα που ακολούθησε τη δολοφονία του Τζώρτζ Φλόιντ «έβλεπε» τους Αμερικανούς Antifa, ο Μητσοτάκης πίσω από τη Νέα Σμύρνη βλέπει «χούλιγκαν»! Και τα σαΐνια της ΕΛΑΣ ανέλαβαν το έργο να εντοπίσουν τους «χούλιγκαν». Ο Άρης Παπαζαχαρουδάκης, που συνελήφθη μια μέρα μετά τα γεγονότα στη Νέα Σμύρνη περιγράφει ως εξής τα βασανιστήρια που υπέστη όσο ήταν κρατούμενος: «Με έδεσαν πισθάγκωνα με χειροπέδες, μου φόρεσαν κουκούλα και με έβαλαν στο αυτοκίνητο με μπουνιές και κλοτσιές. Μέχρι εκείνη την ώρα δεν ήξερα αν έχω να κάνω με αστυνομικούς ή με μαφιόζους. […] Με έβγαλαν έξω και άρχισαν να με χτυπάνε, με πέταξαν στο ασανσέρ και μου έλεγαν “θα βιάσουμε μέχρι και το κουτάβι σου”. […] Συνέχιζα να είμαι δεμένος πισθάγκωνα και να φοράω κουκούλα, σαν αιχμάλωτος πολέμου. Από το γραφείο αυτό δεν ξέρω πόσοι πέρασαν, μάλλον όλη η αστυνομική δύναμη ανεβοκατέβαινε για να με δέρνει. Άλλοι με χτυπούσαν χωρίς να μιλάνε, άλλοι με έβριζαν, μου ζητούσαν επανειλημμένα να πω ποιας ομάδας είμαι οπαδός. Τους εξηγούσα […] ότι δεν είμαι ούτε οπαδός ούτε χούλιγκαν και πήρα την απάντηση: “Στ’ αρχίδια μας, θα πεις μια ομάδα”».²¹ Εξίσου σοκαριστικές είναι οι καταγγελίες της 18χρονης Έφης, που συνελήφθη στη Νέα Σμύρνη και αναφέρεται σε βασανισμούς και σεξουαλική παρενόχληση από αστυνομικούς, ²² όπως και ανάλογες περιγραφές άλλων διαδηλωτών.

Μπορεί αυτή η επίδειξη «πυγμής» να συγκινεί τον βασικό πυρήνα του «λαού της Δεξιάς», όμως τελικά, η εικόνα του «ειρηνικού ηγεμόνα» που προσπαθούσε να κατασκευάσει η κυβέρνηση για τον εαυτό της έχει τσαλακωθεί ανεπανόρθωτα. Το Βατερλό στη διαχείριση της πανδημίας διαδέχεται πλέον η ήττα της πολιτικής «νόμος και τάξη». Οι μαζικές πορείες και συγκεντρώσεις στις πλατείες και τους δρόμους δεκάδων δήμων σε όλη τη χώρα στις 13, 14 και 17/3/2021, με συνθήματα όπως «Υγεία και όχι καταστολή», «Ο λαός δεν ξεχνά, Μητσοτάκη κάθαρμα», «Φασίστα, σκουπίδι, Χρυσοχοΐδη», ²³ το πιστοποιούν πέρα από κάθε αμφιβολία.

Παράλληλα με τη δυναμική, από τα κάτω, δημοκρατική «αντισυσπείρωση» στο κυβερνητικό μίγμα ακροδεξιάς και νεοφιλελευθερισμού, εμφανίζονται και σημεία αποσταθεροποίησης στο στρατόπεδο των υποστηρικτών της κυβέρνησης, αφού «ούτε την τάξη δεν μπορούν να επιβάλουν». Αν η κυβέρνηση δεν κινδυνεύει με κατάρρευση είναι μόνο γιατί στο επίπεδο της κεντρικής πολιτικής σκηνής έχει απέναντί της μια άτολμη, καθεστωτική και αμήχανη αξιωματική αντιπολίτευση, που οι μνήμες από τα νεοφιλελεύθερα μέτρα της δικής της διακυβέρνησης είναι ακόμα νωπές. Αλλά και γιατί είμαστε στις απαρχές διαμόρφωσης ενός «νέου καιρού», μιας νέας συγκυρίας.

Σε αντίθεση με τον ΣΥΡΙΖΑ που επένδυσε σε μαλθακές ενοποιητικές κινήσεις, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας προκειμένου να ενοποιήσει βίαια το κοινωνικό σώμα υπό το «πνεύμα» της, το διχάζει. Αυτός ο διχασμός φαίνεται ότι μπορεί να δημιουργήσει νέα υποκείμενα πρωτοβουλίας και ένα νέο «πνεύμα».