Παντού σκοτώνει όπου βρει το κέρδος

1. Το γενικό συμφέρον της καπιταλιστικής κοινωνίας αποσυντίθεται;

Ο Λουί Αλτουσέρ, στο άρθρο του που δημοσιεύσαμε στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού μας, δίνει τον ακόλουθο ορισμό του καπιταλιστικού κράτους: «Το κράτος είναι μια μηχανή […] που μετατρέπειτην ταξική βία σε εξουσίες, και τις διαχωρίζει ανάλογα με την περίπτωση, ώστε να μπορεί να διασφαλιστεί με τους καλύτερους δυνατούς όρους η ταξική δικτατορία […] το κράτος είναι η μηχανή που μετατρέπει τη βία σε εξουσία, τη βία σε νόμους, δηλαδή τους συσχετισμούς δύναμης της ταξικής πάλης σε νομικές σχέσεις (δίκαιο, νόμοι, κανόνες)».2 Το δίκαιο, οι νόμοι, οι κανόνες, διαμεσολαβούν και εμπεδώνουν έμπρακτα την κυρίαρχη αστική ιδεολογία της ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης κλπ. και υπάγουν στο εσωτερικό των μακροπρόθεσμων στρατηγικών του κεφαλαίου τις πρακτικές και διεκδικήσεις των υποκείμενων στην καπιταλιστική εξουσία και εκμετάλλευση κοινωνικών τάξεων. Η «ανάπτυξη», τα «εθνικά δίκαια», η «κοινωνική δικαιοσύνη», η «ευημερία για όλους», τα «ίσα δικαιώματα» κλπ., αποτελούν έτσι συνήθως πλειοψηφικά αποδεκτές αξίες της καπιταλιστικής κοινωνίας, ανεξάρτητα από τις εκάστοτε εκτιμήσεις για το αν είναι η μία ή η άλλη αστική κυβέρνηση που μπορεί να προωθήσει αποτελεσματικότερα τις αξίες αυτές.

Στη βάση αυτής της προβληματικής θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι το αστικό κράτος εκφράζει το γενικό συμφέρον της καπιταλιστικής κοινωνίας. Η έμφαση στη διατύπωση αυτή δίνεται προφανώς στο « καπιταλιστικής » και όχι στο «κοινωνίας». Οι κρατικές πολιτικές μπορούν να ενσωματώνουν ευκαιριακά (και συχνά προσωρινά) κάποια δευτερεύοντα συμφέροντα των κυριαρχούμενων τάξεων, ως μέσο για άμβλυνση των κοινωνικών ανταγωνισμών, ή/και για την αποτελεσματικότερη αναπαραγωγή των σχέσεων εξουσίας.3

Όταν όμως οι τρόποι που εφαρμόζονται το «δίκαιο», οι «νόμοι», οι «κανόνες» χάσουν την ικανότητα να λειτουργούν ως εκδοχή του γενικού συμφέροντος της καπιταλιστικής κοινωνίας, η «μηχανή» δυσλειτουργεί (και ενίοτε μπλοκάρει), το πολιτικό σύστημα και οι θεσμοί του και πρώτα απ’ όλα ο μηχανισμός κοινοβουλευτικής αντιπροσώπευσης-νομιμοποίησης γίνονται αναποτελεσματικοί, απαξιώνονται ή και μπαίνουν σε κρίση.

Η εμμονή στις πολιτικές συμπίεσης της εργασίας και των λαϊκών εισοδημάτων, που ευνοούν τη διαρκή αναδιανομή πλούτου, εισοδήματος και ισχύος από κάτω προς τα πάνω, έχουν πράγματι οδηγήσει σε απαξίωση του πολιτικού συστήματος και των κρατικών θεσμών στις χώρες της Δύσης και προκαλούν την εκλογική κατάρρευση πολλών από τα παραδοσιακά κόμματα εξουσίας.

Μέχρις εδώ η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση. Αυτό που έκανε τη διαφορά ήταν το συμβάν στα Τέμπη, το έγκλημα των Τεμπών, και η απελπισμένη, όσο και ανεπιτυχής, απόπειρα της κυβέρνησης να συγκαλύψει αφενός τις αιτίες του (την πλημμελή λειτουργία και εποπτεία των σιδηροδρόμων ως στοιχείο της νεοφιλελεύθερης στρατηγικής του κράτους), και αφετέρου το γεγονός της μεταφοράς ενός μέχρι στιγμής αδιευκρίνιστου παράνομου φορτίου, η ανάφλεξη του οποίου ήταν υπαίτια για αρκετούς από τους νεκρούς της σύγκρουσης των τρένων. Και βεβαίως στην τελευταία αυτή περίπτωση το ερώτημα δεν είναι μόνο τι ήταν το εν λόγω φορτίο, αλλά κυρίως για λογαριασμό ποιων αυτό μεταφερόταν και γιατί αυτοί έπρεπε να προστατευθούν.

Το έγκλημα των Τεμπών και η ατελέσφορη συγκάλυψή του δεν ήταν όμως η αιτία των κινητοποιήσεων που ακολούθησαν. Ήταν ο φακός που φώτισε την ανικανότητα των διαχειριστών της καπιταλιστικής εξουσίας να εμφανίζονται ως εκφραστές του «γενικού συμφέροντος», αλλά και ο καταλύτης που ευαισθητοποίησε και ενεργοποίησε την κοινωνική πλειοψηφία, βάζοντας στο κάδρο πέρα από την κυβέρνηση και τον δικαστικό μηχανισμό. Το αποτέλεσμα ήταν συγκλονιστικό. Στις 26/1/25 εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωσαν σε όλη τη χώρα (αλλά και στο εξωτερικό), ενώ στην απεργία της 28/2/25, μια απεργία πολιτική, εκατομμύρια πήραν τη σκυτάλη των κινητοποιήσεων στη μεγαλύτερη σε όγκο διαμαρτυρία-κινητοποίηση από τη Μεταπολίτευση και μετά. Ακολούθησαν ογκωδέστατες κινητοποιήσεις (5/3/25, 7/3/25, κλπ.) με πρωτοβουλία συνδικάτων, φοιτητικών συλλόγων κλπ., όλες με πολιτικό χαρακτήρα, πέρα από τα συνδικαλιστικά αιτήματα. Οι απελπισμένες προσπάθειες της αστυνομίας και των πολιτικών προϊσταμένων της να συκοφαντήσουν και να υπονομεύσουν τις συγκεντρώσεις με χρήση απρόκλητης βίας και δακρυγόνων εναντίον ειρηνικών διαδηλωτών έπεφτε πάντα στο κενό λόγω του όγκου του πλήθους.4

Η τελευταία φράση ενός εκ των θυμάτων στα Τέμπη, «δεν έχω οξυγόνο», έγινε το σύνθημα που εκφράζει τη δυσφορία της κοινωνικής πλειοψηφίας για τους όρους ζωής που διαμορφώνουν για αυτήν οι κυρίαρχες πολιτικές και οι κρατικοί μηχανισμοί. Και ενώ η συγκλονιστική κινητοποίηση του πλήθους υποχρέωσε τα αστικά κόμματα της λεγόμενης Κεντροαριστεράς να καταθέσουν πρόταση δυσπιστίας προς την κυβέρνηση, τα κόμματα αυτά κατά κανένα τρόπο δεν αναδεικνύονται σε αντίπαλο δέος ικανό να εκφράσει το πλήθος, να προωθήσει την πτώση της κυβέρνησης και να διεκδικήσει εκείνο τη διακυβέρνηση. Διότι το πλειοψηφικό πλήθος που εκφράζει στον δρόμο την αποδοκιμασία του προς την κυβέρνηση και τη δικαιοσύνη, κατά κανένα τρόπο δεν στηρίζει παράλληλα την επαναφορά στην «εξουσία» του ΠΑΣΟΚ ή του ΣΥΡΙΖΑ. Η δυσπιστία αφορά το αστικό πολιτικό σύστημα στο σύνολό του.

Από τον αστικό πολιτικό κόσμο, την κρίση νομιμοποίησης του κράτους σε διεθνές επίπεδο επισήμανε στην ομιλία του κατά τη συζήτηση της πρότασης δυσπιστίας στη Βουλή ο Αντώνης Σαμαράς: «Οι δυτικοί λαοί, αποδοκιμάζουν την Πολιτική που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις τους τα τελευταία χρόνια. […] Η κατάρρευση στην Ευρώπη άρχισε πριν επανεκλεγεί ο Τραμπ στις ΗΠΑ. Και με το που επανεξελέγη, άρχισαν να πέφτουν οι ψηφίδες του ντόμινο, μια-μια. Αποκαλύφθηκε η γύμνια του συστήματος. Και ανατρέπονται πια τα πάντα στη Δύση!».5 Χρησιμοποίησε όμως τις διαπιστώσεις αυτές για να αναπτύξει μια ακροδεξιά ατζέντα σχετικά με το «λαθρομεταναστευτικό»(!), «τα ελληνοτουρκικά, όπου η Εξωτερική μας Πολιτική καταρρέει», κ.ο.κ.

Παράλληλα με τα συνθήματα που εκφράζουν τη δυσφορία της κοινωνικής πλειοψηφίας («δεν έχω οξυγόνο»), η αντικαπιταλιστική Αριστερά και τα ταξικά συνδικάτα παρεμβαίνουν δυναμικά εστιάζοντας στις διαχρονικές ταξικές στρατηγικές που αναπαράγουν την επισφάλεια και ευτελίζουν τις ζωές της πλειοψηφίας στον βωμό των συμφερόντων του κεφαλαίου. Το σύνθημα «ή τα κέρδη τους ή οι ζωές μας» συμπυκνώνει την κατεύθυνση αυτή και δείχνει τον δρόμο για να μετασχηματιστεί η γενικευμένη δυσφορία προς την κυβέρνηση και το ευρύτερο κατεστημένο πολιτικό σύστημα σε βούληση και δράση για ανατροπή της κρατούσας τάξης πραγμάτων, σε αμφισβήτηση του ίδιου του καπιταλισμού.

Οι εργατικοί αγώνες που πετυχαίνουν μικρές ή μεγαλύτερες νίκες, όπως ο απεργιακός αγώνας στον κλάδο Γάλακτος, Τροφίμων και Ποτών (31/1/25),6 των οικοδόμων και των εργαζομένων στις κατασκευές, που υποχρέωσε την εργοδοσία σε υπογραφή Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας (27/2/25),7 των εργαζομένων στον τομέα της Υγείας (12/2/25),8 ενάντια στα κοράκια των πλειστηριασμών (19/2/25),9 καθώς και ο μακρόχρονος αγώνας των εκπαιδευτικών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ενάντια στην ιδιωτικοποίησή της με πρόσχημα την «αξιολόγηση», ενισχύουν τις πολιτικές κινητοποιήσεις με αφορμή τα Τέμπη και αντικειμενικά μορφοποιούν και προωθούν αιτήματα όχι απλώς για λογοδοσία των εκάστοτε υπευθύνων, αλλά και για κοινωνικό και εργατικό έλεγχο στα τρένα, στην ενέργεια, στην παραγωγή.

Το ζητούμενο είναι η πολιτική συμπύκνωση των αγώνων αυτών και της πολιτικής κινητικότητας γύρω από το έγκλημα των Τεμπών, σε στόχους που αμφισβητούν τις παγιωμένες εδώ και δεκαετίες κρατικές πολιτικές, αλλά και την πρωτοκαθεδρία του ιδιωτικού και το «δικαίωμα» του κεφαλαίου στην εκμετάλλευση της εργασίας, σε στόχους που αμφισβητούν το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα. Και το ερώτημα είναι, αν η κομμουνιστική-αντικαπιταλιστική Αριστερά θα μπορέσει να γίνει ο καταλύτης αυτής της πολιτικής συμπύκνωσης και να διεκδικήσει την πολιτική εκπροσώπηση της ταξικής συνειδητότητας που αναδύεται.

Βέβαια, όπως σημειώσαμε, η αμφισβήτηση του πολιτικού συστήματος, έστω και σε μικρότερο βαθμό, δεν αποτελεί μόνο ελληνικό φαινόμενο, αλλά αφορά τις «δυτικές δημοκρατίες» σχεδόν στο σύνολό τους. Σε αυτό το έδαφος, την τράπουλα ανακάτεψαν οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης Τραμπ.

2. Η «δημοκρατική Ευρώπη» και οι ΗΠΑ του Τραμπ

Η νίκη της αμερικανικής Ακροδεξιάς υπό τον Τραμπ έκανε φανερά όσα υποστηρίξαμε τον Οκτώβριο 2024, στο Editorial του τεύχους 169 του περιοδικού μας: «το αυτοαποκαλούμενο “δημοκρατικό τόξο” υιοθετεί όλο και περισσότερο τις πολιτικές της Ακροδεξιάς, την οποία υποτίθεται ότι αντιμάχεται. Η Ακροδεξιά δεν είναι παρά μια συμπληρωματική στρατηγική προς την κυρίαρχη (“κεντροδεξιά” ή “κεντροαριστερή”) μορφή νεοφιλελεύθερου αυταρχισμού. Όλες οι εκδοχές αστικής διακυβέρνησης, που συγκλίνουν όλο και περισσότερο, απειλούν τους όρους ζωής όσων υπόκεινται στην καπιταλιστική εκμετάλλευση και τη βία του καπιταλιστικού κράτους».10 Ας μείνουμε σε τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα.

* Πρώτη προτεραιότητα της ακροδεξιάς κυβέρνησης Τραμπ είναι το κλείσιμο των συνόρων των ΗΠΑ στους οικονομικούς μετανάστες αλλά και στους αιτούντες άσυλο, και η απέλαση-επαναπροώθηση των μεταναστών χωρίς χαρτιά που βρίσκονται στις ΗΠΑ. Είναι ακριβώς η πολιτική «προστασίας των συνόρων» που εφαρμόζει η Ελλάδα, με την ανοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όχι μόνο υπό τη δεξιά κυβέρνηση Μητσοτάκη αλλά και υπό την «πρώτη φορά Αριστερά» του Τσίπρα κατά την τελευταία περίοδο της κυβερνητικής θητείας της, όταν έκλεισαν στους πρόσφυγες όλα τα ευρωπαϊκά σύνορα. Και ενώ ο κόσμος βοά επί χρόνια για το διαρκές έγκλημα που διαπράττεται στα θαλάσσια και χερσαία ελληνικά σύνορα,11 μόλις στις 7/1/2025 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) εξέδωσε καταδικαστική απόφαση εναντίον της Ελλάδας για μια επαναπροώθηση έξι χρόνια πριν, γυναίκας διωκόμενης στην Τουρκία, που χωρίς να της επιτρέψουν να ζητήσει άσυλο, στάλθηκε πίσω στις τουρκικές αρχές και φυλακίστηκε. Το περιστατικό έλαβε χώρα στις 5/5/2019, επί κυβέρνησης Τσίπρα, και στην απόφαση του ΕΔΔΑ μεταξύ άλλων αναφέρεται: «Το Δικαστήριο σημείωσε ότι πολλές επίσημες εκθέσεις αναφέρουν λεπτομερώς μια συστηματική πρακτική εκ μέρους των ελληνικών αρχών, στις οποίες αλλοδαποί υπήκοοι που εισήλθαν παράνομα στην ελληνική επικράτεια προκειμένου να αναζητήσουν άσυλο, στάλθηκαν πίσω στην Τουρκία από την περιοχή του Έβρου και τα ελληνικά νησιά. […] Λαμβάνοντας υπόψη τον σημαντικό αριθμό, την ποικιλία και την αντιστοιχία των σχετικών πηγών, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρχαν ισχυρές ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι την περίοδο των συγκεκριμένων γεγονότων, υπήρχε συστηματική πρακτική “επαναπροωθήσεων” υπηκόων τρίτων χωρών, από τις ελληνικές αρχές».12 Και βέβαια, δεν μπορούμε να ξεχάσουμε το έγκλημα της Πύλου στις 14/6/23, όπου 600 περίπου πρόσφυγες και μετανάστες πνίγηκαν με ευθύνη της ελληνικής ακτοφυλακής, όπως τεκμηρίωσαν οργανώσεις όπως οι Reporters United και οι Sea-Watch.13

* Σημαντική έτερη προτεραιότητα της αμερικανικής Ακροδεξιάς είναι η μείωση του αριθμού των υπαλλήλων της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Έτσι ο αριθμός των εργαζομένων στο Υπουργείο Παιδείας προβλέπεται να μειωθεί κατά 50%, με την απομάκρυνση 2.100 υπαλλήλων. Στην Ελλάδα μπορεί οι απολύσεις να μην γίνονται δια μιας, όμως το αποτέλεσμα είναι τελικά παρόμοιο, καθώς, π.χ., το εκπαιδευτικό προσωπικό των ΑΕΙ παρουσιάζεται μειωμένο κατά 32,7% το 2019/20 συγκριτικά με το 2008/9, ενώ στον ΟΣΕ από τις προβλεπόμενες το 2023 2.100 θέσεις εργαζομένων σήμερα στελεχώνονται μόνο 560.14

* Η αμερικανική Ακροδεξιά επιχείρησε, όπως είναι γνωστό, να ανατρέψει το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών του Νοεμβρίου 2019, στις οποίες είχε ηττηθεί, με ένα μουσολινικού τύπου πραξικόπημα «λαϊκής» εφόδου στο Καπιτώλιο της Ουάσινγκτον. Αντίθετα με εκείνο το πραξικόπημα που απέτυχε, τα ευρωπαϊκά πραξικοπήματα, όπως η κατάργηση του αποτελέσματος των προεδρικών εκλογών της 24ης Νοεμβρίου στη Ρουμανία, και αργότερα η απαγόρευση στον νικητή των εκλογών να συνεχίσει να πολιτεύεται, πετυχαίνουν διότι τα διεκπεραιώνει η «ανεξάρτητη δικαιοσύνη». Και αυτό επιτρέπει στην αμερικανική Ακροδεξιά να δίνει μαθήματα δημοκρατίας στη «δημοκρατική Ευρώπη». Ο Αντιπρόεδρος των ΗΠΑ J.D. Vance, απευθυνόμενος στους Ευρωπαίους ηγέτες κατά τη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια στις 14/2/2025, υποστήριξε:

«Αυτό για το οποίο ανησυχώ είναι η απειλή εκ των έσω. Η υποχώρηση της Ευρώπης από ορισμένες από τις πιο θεμελιώδεις αξίες της: αξίες που μοιράζεται με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Μου προκάλεσε έκπληξη το γεγονός ότι ένας πρώην Ευρωπαίος επίτροπος βγήκε πρόσφατα στην τηλεόραση και δήλωσε ενθουσιασμένος που η ρουμανική κυβέρνηση μόλις ακύρωσε μια ολόκληρη εκλογική διαδικασία. Προειδοποίησε ότι αν τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με το σχέδιο, το ίδιο πράγμα θα μπορούσε να συμβεί και στη Γερμανία. […] Όμως όταν βλέπουμε ευρωπαϊκά δικαστήρια να ακυρώνουν εκλογές και ανώτερους αξιωματούχους να απειλούν να ακυρώσουν άλλες, οφείλουμε να αναρωτηθούμε αν παραμένουμε στο υψηλό επίπεδο που μας αρμόζει. […] Η κατάσταση έχει χειροτερέψει τόσο πολύ που τον Δεκέμβριο του τρέχοντος έτους, η Ρουμανία ακύρωσε ευθέως τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών με βάση τις σαθρές υποψίες μιας υπηρεσίας πληροφοριών και την τεράστια πίεση που δέχθηκε από τους γείτονές της στην ηπειρωτική Ευρώπη. Τώρα, όπως καταλαβαίνω, το επιχείρημα ήταν ότι η ρωσική παραπληροφόρηση είχε μολύνει τις ρουμανικές εκλογές. Αλλά θα ζητούσα από τους Ευρωπαίους φίλους μου να δείξουν μια ευρύτερη αντίληψη. Είναι εύλογο να πιστεύετε ότι αποτελεί λάθος της Ρωσίας να αγοράζει διαφημίσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να επηρεάσει τις εκλογές σας. Εμείς σίγουρα το πιστεύουμε. Μπορείτε ακόμα να το καταδικάσετε και στη διεθνή κοινότητα. Αλλά αν η δημοκρατία σας μπορεί να καταστραφεί με μερικές εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια ψηφιακής διαφήμισης από μια ξένη χώρα, τότε δεν ήταν πολύ ισχυρή εξ αρχής».15

Όταν οι εκλογές ακυρώνονται από τα δικαστήρια, όπως και όταν τα δικαστήρια παρεμβαίνουν για να συγκαλύψουν αντί για να διαλευκάνουν εγκλήματα, το αστικό κράτος αποτυγχάνει στο να ενσαρκώνει το γενικό συμφέρον της καπιταλιστικής κοινωνίας. Η κοινωνική δυσφορία που διαχέεται μοιάζει με την καύσιμη ύλη που μπορεί ανά πάσα στιγμή να αναφλεγεί.

3. Πραγματικοί και εμπορικοί πόλεμοι

Η ανάληψη της διακυβέρνησης των ΗΠΑ από την Ακροδεξιά υπό τον Τραμπ σηματοδότησε μια σημαντική τομή στο παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο, καθώς πλέον γίνεται πράξη η προεκλογική εξαγγελία του νέου Προέδρου αφενός για τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, και αφετέρου για προστασία της αμερικανικής οικονομίας μέσα από ένα σύστημα δασμών στις εισαγωγές.

Η προφανής λογική πίσω από την απαίτηση για τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία είναι ότι απέτυχε πλήρως η στρατηγική των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, το δόγμα δηλαδή «απομονώνουμε οικονομικά, πολιτικά, διπλωματικά τη Ρωσία και ενισχύουμε στρατιωτικά-οικονομικά την Ουκρανία, ώστε να γονατίσουμε τη Ρωσία ως υπερδύναμη». Η Ρωσία δεν κατέρρευσε από τις δυτικές κυρώσεις, αντίθετα σταθεροποίησε τις εξαγωγές της στρεφόμενη κυρίως προς την Κίνα και την Ινδία. Είναι επιπλέον σαφές ότι η Ουκρανία δεν είναι σε θέση να ανακτήσει τα εδάφη της που απέσπασε στρατιωτικά η Ρωσία, ενώ απώλεσε το «τελευταίο διαπραγματευτικό της χαρτί», τον στρατιωτικό έλεγχο μιας ρωσικής συνοριακής ζώνης στην επαρχία του Κουρσκ, καθώς ο ρωσικός στρατός ανακατέλαβε την περιοχή αυτή τον Μάρτιο του 2025.16 Από την άλλη, η Ρωσία έχει μεν υπερισχύσει στρατιωτικά, αλλά δεν έχει νικήσει κατά κράτος, όπως ενδεχομένως έλπιζε («αποστρατιωτικοποίηση και αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας»): Έχει καταλάβει το ένα τέταρτο του ουκρανικού εδάφους, έχει κατοχυρώσει την ασφάλεια των ρωσικών πληθυσμών στην Κριμαία και σε σημαντικές πόλεις, όπως στη Μαριούπολη, Μελιτόπολη κλπ., στην ανοικοδόμηση των οποίων μετά τις εχθροπραξίες προχωράει με γρήγορους ρυθμούς, αλλά δεν έχει οδηγήσει σε κατάρρευση το ουκρανικό καθεστώς, ούτε έχει «απελευθερώσει» ολόκληρη την περιοχή του Ντονμπάς, καίτοι τα ρωσικά στρατεύματα προελαύνουν με αργό ρυθμό εκεί.

Για τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό οι συνθήκες αυτές είναι ιδανικές. Εξαναγκάζοντας την Ουκρανία σε στροφή προς μια άμεση διπλωματική λύση και σε μια προνομιακή παραχώρηση των ουκρανικών ορυκτών, σπάνιων γαιών, κλπ., σε αμερικανικές εταιρίες – ως αντάλλαγμα για τη μέχρι τώρα, αλλά και την όποια μελλοντική αμερικανική στρατιωτική και οικονομική βοήθεια – σχεδόν μονοπωλεί για τις ΗΠΑ τα οφέλη από το αναπόφευκτο, γρηγορότερα ή αργότερα, τέλος του πολέμου. Προωθεί επίσης την επαναπροσέγγιση με τη Ρωσία, κάτι που θα ενισχύσει τις ΗΠΑ στον οικονομικό και γεωπολιτικό ανταγωνισμό τους με την Κίνα.

Τα γεγονότα είναι λίγο πολύ γνωστά, αλλά αξίζει να τα συνοψίσουμε: Στις 12/2/25 ο Τραμπ επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Πούτιν και συμφώνησαν ότι η λύση στο ουκρανικό ζήτημα πρέπει να δοθεί μέσω διπλωματικών διαπραγματεύσεων. Στις 18/2/25 ο Τραμπ αποκάλεσε τον Ζελένσκυ «δικτάτορα», ενώ παράλληλα υποστήριξε ότι ήταν η Ουκρανία που ξεκίνησε τον πόλεμο. Στις 25/2/25 οι ΗΠΑ καταψήφισαν (μαζί με τη Ρωσία) σχέδιο καταδίκης της Ρωσίας στον ΟΗΕ, με αφορμή την τρίτη επέτειο από την έναρξη του πολέμου. Στο μεταξύ, μέχρι τις 24/2/25 είχε συγκεκριμενοποιηθεί η συμφωνία για την εκχώρηση στις ΗΠΑ της εκμετάλλευσης των ορυκτών της Ουκρανίας17 και στις 1/3/25 ο Ζελένσκυ επισκέφτηκε τις ΗΠΑ για την υπογραφή της. Μετά το τέλος των κεκλεισμένων των θυρών συζητήσεων, ο Ζελένσκυ, θεωρώντας προφανώς ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος σε μεγάλο βαθμό μπλοφάρει και δεν προτίθεται να αλλάξει τόσο ριζικά όσο ισχυρίζεται τη δυτική στρατηγική στο ουκρανικό ζήτημα, απάντησε ενώπιον των δημοσιογράφων στη δήλωση Τραμπ ότι ο πόλεμος πρέπει να λυθεί μέσω διπλωματίας: «τι είδους διπλωματία;». Και τότε ο Ζελένσκυ βρέθηκε αντιμέτωπος με μια οξεία λεκτική επίθεση εκ μέρους του Αντιπροέδρου και του Προέδρου των ΗΠΑ, με τον Τραμπ να του προσάπτει, «δεν έχεις τα χαρτιά [αλλά] τζογάρεις με τον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο».18 Ο Ζελένσκυ αποπέμφθηκε από τον Λευκό Οίκο χωρίς να υπογραφεί η συμφωνία για τα ορυκτά. Εμμένοντας στις θέσεις του, στις 3/3/25 δήλωσε ότι το τέλος του πολέμου με τη Ρωσία «είναι πολύ, πολύ μακριά».19 Τη στάση αυτή του Ουκρανού Προέδρου κάλυψαν η Βρετανία και οι περισσότερες χώρες της ΕΕ, αλλά όταν την ίδια μέρα οι ΗΠΑ ανέστειλαν κάθε στρατιωτική και οικονομική βοήθεια προς την Ουκρανία, όπως και το μοίρασμα στρατιωτικών πληροφοριών, ο Ζελένσκυ υιοθέτησε την πρόταση για άμεση εκεχειρία 30 ημερών στην προοπτική διπλωματικής επίλυσης του ζητήματος. Τα γεράκια του πολέμου της ΕΕ βρέθηκαν στο περιθώριο. Από τις άτυπες συνομιλίες ΗΠΑ και Ρωσίας που ακολούθησαν για το ζήτημα της εκεχειρίας, προκύπτει ότι η τελευταία θέτει συγκεκριμένες προϋποθέσεις για να συναινέσει στην όποια εκεχειρία ή έναρξη ειρηνευτικών συνομιλιών, μεταξύ των οποίων είναι το σταμάτημα κάθε στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία και ο αποκλεισμός κάθε ενδεχομένου παρουσίας ΝΑΤΟικών «ειρηνευτικών δυνάμεων» εκεί, επίσης η μη συμμετοχή της Ουκρανίας σε ενδεχόμενες μελλοντικές αμερικανορωσικές συνομιλίες για την ειρήνη.

Εν τέλει, ο μεγάλος ηττημένος είναι ο ουκρανικός λαός, που αφήνει δεκάδες χιλιάδες νεκρούς και σακατεμένους στο πεδίο της μάχης, όπως άλλωστε και ο ρωσικός στρατός εισβολής.

Σε κάθε περίπτωση, οι πρωτοβουλίες των ΗΠΑ τις κατέστησαν ηγεμονικό ρυθμιστή των εξελίξεων σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι στο παρελθόν. Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, οι ΗΠΑ φαίνεται να απομακρύνονται από το πάγια αποδεκτό μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δόγμα μη αλλαγής των συνόρων (πέρα από την ενδεχόμενη ανεξαρτητοποίηση ομόσπονδων Δημοκρατιών, όπως στην περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης και της Γιουγκοσλαβίας). Το ιδεολογικό κλίμα προς την κατεύθυνση αυτή, ενισχύουν και οι αμετροεπείς δηλώσεις του Τραμπ περί μετατροπής του Καναδά σε 51η Πολιτεία των ΗΠΑ, προσάρτησης της Γροιλανδίας κλπ.

Όμως και στο άλλον πόλεμο στον οποίο εμπλέκονται οι ΗΠΑ με στρατιωτική βοήθεια, ανταλλαγή πληροφοριών κλπ., αυτόν μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων στη Γάζα, τα πράγματα δεν πήγαν καλά για τον σύμμαχο των ΗΠΑ, το Ισραήλ. Μετά 15 μήνες πολέμου, η παλαιστινιακή αντίσταση δεν κάμφθηκε, η Χαμάς δεν «εξουδετερώθηκε», οι όμηροι δεν απελευθερώθηκαν από τον ισραηλινό στρατό. Αντίθετα, στις 16/1/25 το Ισραήλ υποχρεώθηκε σε μια εκεχειρία, στην πρώτη φάση της οποίας, που διήρκεσε ενάμισι μήνα, ανταλλάχθηκαν 33 Ισραηλινοί όμηροι με 2.000 περίπου Παλαιστίνιους κρατουμένους στις φυλακές του Ισραήλ. Η ανθρωπιστική βοήθεια έρρευσε και πάλι στο διάστημα της εκεχειρίας στη Γάζα, την ίδια στιγμή που εμφανίζονταν εκατοντάδες ένοπλοι μαχητές της Χαμάς, ορισμένοι κρατώντας όπλα που είχαν αποσπάσει από τον ισραηλινό στρατό, και μαζικές συγκεντρώσεις Παλαιστινίων που τους επευφημούσαν κατά τις τελετές παράδοσης των απελευθερωνόμενων ομήρων στον Ερυθρό Σταυρό.20 Την ίδια στιγμή στο Ισραήλ παραιτούνταν οι στρατηγοί του πολέμου: Ο Αρχηγός και ο Yπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου, Αμίρα Μπαράμ και Χέρτζι Χαλεβί, ο Διοικητής της Νότιας Περιοχής, Γιαρόν Φίνκλεμαν, ο Διοικητής της Μεραρχίας Γάζας, Αβί Ρόζενφελντ, ο Διοικητής της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, Ααρόν Χαλίβα, ο Διοικητής της Μονάδας Πληροφοριών 8200, Γιόσι Σαρέλ και ο Διοικητής της Βόρειας Ταξιαρχίας στη Λωρίδα της Γάζας, Χάιμ Κοέν.

Ο παλαιστινιακός πληθυσμός επέστρεψε σε σκηνές και πρόχειρα παραπήγματα δίπλα στα κατεστραμμένα σπίτια. Για μια ακόμα φορά το Ισραήλ «νίκησε» τις υποδομές των αμάχων, θανάτωσε και τραυμάτισε δεκάδες χιλιάδες από αυτούς (62 χιλιάδες νεκροί και αγνοούμενοι, 112 χιλιάδες τραυματίες), αλλά δεν έκαμψε το φρόνημά τους, ούτε επιβλήθηκε στην ένοπλη παλαιστινιακή αντίσταση. Προξενεί μάλιστα μεγάλη εντύπωση το γεγονός ότι παρά τη στοχευμένη συστηματική καταστροφή των υποδομών, των αποθηκών, των νοσοκομείων, των σχολείων κλπ., παρά τις δολοφονίες γιατρών, υγειονομικών και μελών διεθνών οργανισμών αρωγής, ο πληθυσμός της Γάζας άντεξε χωρίς να εμφανιστούν φαινόμενα μαζικών θανάτων από πείνα, όπως σε άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις στην ιστορία, άσκησης πολιτικών γενοκτονίας από στρατούς κατοχής. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Ισραηλινού ομήρου Κιθ Σίγκελ κατά την απελευθέρωσή του: «Οι μαχητές που με φρουρούσαν […] φρόντιζαν να καλύπτουν όλες μου τις ανάγκες, όπως τροφή, νερό, φάρμακα, βιταμίνες, θεραπεία για τα μάτια, μέτρηση πίεσης και άλλες ανάγκες».21

Με το τέλος της 1ης φάσης της εκεχειρίας στις αρχές Μαρτίου, το Ισραήλ αρνήθηκε να υλοποιήσει τη δεύτερη φάση της, και στις 17/3/25 άρχισε ξανά τον βομβαρδισμό της Γάζας, δολοφονώντας εκατοντάδες αμάχους αλλά και τέσσερις αξιωματούχους της παλαιστινιακής διοίκησης,22 ουσιαστικά επιδιώκοντας να περιληφθεί στην τελική συμφωνία η ανάληψη της διακυβέρνησης της Γάζας από την Παλαιστινιακή Αρχή και ο αφοπλισμός της Χαμάς. Καθώς όμως στα χέρια της Χαμάς παραμένουν 59 Ισραηλινοί όμηροι, καθώς τα αποτελέσματα των 15 μηνών ένοπλης σύγκρουσης υπήρξαν τραυματικά για το Ισραήλ, είναι μάλλον το λιγότερο πιθανό ενδεχόμενο να πετύχει κάτι ουσιαστικό η νέα στρατιωτική επιδρομή στη Γάζα, αν και ο αποκλεισμός της θα μπορούσε να διαρκέσει.

Αν όμως η κυβέρνηση Τραμπ επιχειρεί να οδηγήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία στο τέλος του προς το συμφέρον πάντα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, η ίδια αυτή κυβέρνηση, προς χάριν των ίδιων ακριβώς συμφερόντων, θέτει σε κίνηση έναν οικονομικό πόλεμο προς σχεδόν κάθε κατεύθυνση: 25% δασμοί για όλες τις εισαγωγές προϊόντων χάλυβα και αλουμινίου, επίσης 25% για όλες τις εισαγωγές από Καναδά και Μεξικό, 20% δασμοί για εισαγωγές από την Κίνα, απειλή για 200% δασμούς στα ευρωπαϊκά αλκοολούχα ποτά. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι χώρες των οποίων οι εξαγωγές πλήττονται απάντησαν με ανάλογα μέτρα για τις εισαγωγές τους από τις ΗΠΑ.

Η περίφημη «παγκοσμιοποίηση» εισήλθε σε νέα φάση, ενώ εκείνοι που δυσκολεύονταν να κατανοήσουν ότι ο καπιταλισμός είναι αδύνατος χωρίς το αστικό κράτος (και μιλούσαν για «υπερεθνικό κεφάλαιο» και «πλανητικές» μορφές διακυβέρνησης) πρέπει να αναζητήσουν τώρα νέα «πλανητικά» ή «αυτοκρατορικά» σχήματα για να εξορκίσουν τη σύμφυση κράτους και κεφαλαίου σε κάθε καπιταλιστικό κοινωνικό σχηματισμό.

Την πολιτική προστατευτισμού των ΗΠΑ επικρίνουν οικονομολόγοι και στελέχη (αμερικανικών και μη) μεγάλων επιχειρήσεων, με το επιχείρημα ότι θα πλήξει απλώς τους καταναλωτές, χωρίς να βελτιώσει το εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ, λόγω των αντιμέτρων από τις χώρες που πλήττονται από τους αμερικανικούς δασμούς. Τα πράγματα δεν είναι όμως τόσο απλά, ακριβώς διότι ο καπιταλισμός δεν είναι αντιπραγματισμός, ανταλλαγή εμπορεύματος με εμπόρευμα, αλλά κίνηση χρήματος που παράγει περισσότερο χρήμα. Και οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις δεν είναι μόνο ροές εμπορευμάτων αλλά και κεφαλαιακές κινήσεις, άμεσες επενδύσεις στο εξωτερικό κλπ. Τα εμπόδια που τίθενται στο διεθνές εμπόριο από μέτρα προστατευτισμού (ή από αλλαγές στις συναλλαγματικές ισοτιμίες) λειτουργούν συνήθως ως κίνητρο για την αντικατάσταση των εξαγωγών εμπορευμάτων με εξαγωγές κεφαλαίου, το οποίο επιδιώκει ένα αυξημένο ποσοστό κέρδους στην μέχρι τότε εξαγωγική αγορά του. Το μέλλον θα δείξει λοιπόν αν ο νέος προστατευτισμός θα ευνοήσει ή όχι τον αμερικάνικο (ή όποιον άλλον) καπιταλισμό. Προς το παρόν έχουμε ήδη την πρόθεση των νοτιοκορεατικών ομίλων POSCO Holdings και Hyundai Steel, κύριων εξαγωγέων χάλυβα στις ΗΠΑ, να προχωρήσουν σε ίδρυση εργοστασίων παραγωγής χάλυβα στο νοτιοδυτικό τμήμα των ΗΠΑ.23

Οι αποφάσεις του κράτους στοχεύουν πάντα να προωθήσουν τα συμφέροντα του συνολικού-κοινωνικού κεφαλαίου σε μια χώρα. Τα αποτελέσματα της ταξικής πάλης είναι όμως πάντα αστάθμητα.