«Το συμβάν ματαιώνει τις προβλέψεις»

Editorial


Τα κέρδη τους, οι νεκροί μας!


«Όσο δεν παίρνονται μέτρα προστασίας στους εργασιακούς χώρους και την ασφαλή λειτουργία και κυκλοφορία των τρένων, τα ατυχήματα δεν έχουν τελειωμό. Είναι πλέον εξοργιστικό αυτά να αποτελούν σχεδόν καθημερινό φαινόμενο και να μην παίρνεται κανένα ουσιαστικό μέτρο, να μη δρομολογείται καμία βελτίωση στην υποδομή και λειτουργία, να μην ελέγχονται οι εμπλεκόμενοι φορείς και να μην αναζητούνται ευθύνες. […] Δεν θα περιμένουμε το δυστύχημα που έρχεται, για να τους δούμε να χύνουν κροκοδείλια δάκρυα κάνοντας διαπιστώσεις» (Ανακοίνωση της Δημοκρατικής Ενωτικής Συνδικαλιστικής Κίνησης Σιδηροδρόμων, 7/2/2023).1

«Είναι ντροπή και ντρέπομαι, που θέτετε θέματα ασφαλείας. Θα ήθελα να ανακαλέσετε αμέσως. Είναι ντροπή. Όταν σας εξήγησα και σας το ξαναλέω. Διασφαλίζουμε την ασφάλεια» (Κ. Α. Καραμανλής, υπουργός Μεταφορών, 20/2/2023).2

1. Το προδιαγεγραμμένο έγκλημα …


Η μετωπική σύγκρουση των δύο συρμών στις 28/2/23 στα Τέμπη και ο τραγικός θάνατος τουλάχιστον 57 ανθρώπων, πολλοί από τους οποίους ήταν νέοι, λειτούργησε ως πυροκροτητής οργής και μαζικής-κινηματικής δράσης για μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας. Τις μαζικές κινητοποιήσεις των καλλιτεχνών ολόκληρο τον προηγούμενο μήνα, ενάντια στον νόμο που υποβάθμισε τα πτυχία τους, ακολούθησαν οι τεράστιες επαναλαμβανόμενες διαδηλώσεις και συγκεντρώσεις σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας για το έγκλημα στα Τέμπη. Και βέβαια, η κυβέρνηση κατέφυγε στην προσφιλή της μέθοδο της καταστολής: Η συγκέντρωση στις 2/3/23 στα γραφεία της Hellenic Train ήρθε αντιμέτωπη με τα χημικά των ΜΑΤ, όπως συνέβη και πολλές φορές στο Σύνταγμα, (π.χ. στις 16/3/23, όπου το όργιο της καταστολής έφτασε στο σημείο γερανός της αστυνομίας να επιτίθεται σε πεζούς διαδηλωτές), στη Θεσσαλονίκη και σε αρκετές άλλες πόλεις της Ελλάδας.

Όμως η καταστολή αποδείχθηκε για άλλη μια φορά μια «χάρτινη τίγρη», μπροστά στον όγκο και τον παλμό των κινητοποιήσεων, μπροστά στην οργή της νεολαίας και του κόσμου της εργασίας.3 Η ογκώδης συγκέντρωση μαθητών και φοιτητών στις 3/3/23 στην Αθήνα και σε πολλές άλλες πόλεις αψήφησε τη βία των κατασταλτικών μηχανισμών, όπως και οι άλλες τεράστιες συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις στις 5/3, 8/3, 12/3, 16/3 … Η απεργία της 8ης Μαρτίου παρέλυσε τις συγκοινωνίες σε όλη τη χώρα, ενώ οι συγκεντρώσεις και οι πορείες σε πολλές πόλεις την ίδια μέρα ήταν οι μεγαλύτερες σε όγκο των τελευταίων δεκαετιών.4 Η δυναμική του κινήματος διατηρήθηκε για περισσότερο από δύο βδομάδες.

Ο πρωθυπουργός, σε μια ακόμα θλιβερή παρουσία, από αυτές που μας έχει συνηθίσει σε ολόκληρη τη θητεία του, έκανε και πάλι επίδειξη της πολιτικής νοημοσύνης του, την οποία έχουμε, βεβαίως, σχολιάσει και στο παρελθόν (βλ. π.χ. το Editorial του τ. 157, σχετικά με τις πυρκαγιές στην Εύβοια5): Απεφάνθη ότι επρόκειτο για «τραγικό ανθρώπινο λάθος». Όμως, και οι πλέον αδαείς γνωρίζουν ότι το «ανθρώπινο λάθος» προκύπτει πάντα από ουσιαστικότερες αιτίες. Σε ανακοίνωσή της η παράταξη «Πανεπιστημιακοί Δάσκαλοι» του Ε.Μ. Πολυτεχνείου εξηγεί:

«Όσον αφορά στο “ανθρώπινο λάθος”, ένα σύστημα ασφάλειας που είναι βασισμένο στην παραδοχή ανυπαρξίας του ανθρώπινου λάθους είναι απλούστατα εκ βάθρων λανθασμένο, αυτοαναιρούμενο και βαθιά αναξιόπιστο. Αντίθετα, σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές σχεδιασμού των συστημάτων ασφάλειας, το “ανθρώπινο λάθος” ενεργοποιεί, φέρνει στο προσκήνιο, τα ήδη προϋπάρχοντα εγγενή κενά ασφαλείας του ίδιου του συστήματος/διαδικασίας (π.χ. προτεραιότητες ασφάλειας, επίπεδο εκπαίδευσης, επίβλεψη, πρότυπα επικοινωνίας, λανθασμένες διοικητικές αποφάσεις, κ.ά.). […] Η επιστήμη στράφηκε στη συστημική αντιμετώπιση της ασφάλειας, πολύ πέραν της εύκολης χρέωσης στο “ανθρώπινο λάθος”».6

Το «πόρισμα Μητσοτάκη» για το προδιαγεγραμμένο έγκλημα έριξε λάδι στη φωτιά της κοινωνικής αγανάκτησης και πήρε τις ανάλογες απαντήσεις στις πορείες και τις συγκεντρώσεις των εργατικών σωματείων και των φοιτητικών και μαθητικών συλλόγων: «Το έγκλημα αυτό δεν θα ξεχαστεί»! Κατόπιν, ανέλαβε καίριο ρόλο η «ανεξάρτητη δημοσιογραφία» του εξουσιαστικού μηχανισμού, η οποία πάσχισε να «διαχειριστεί» το «πολιτικό κόστος» για λογαριασμό της κυβέρνησης, αποδεικνύοντας ότι προτεραιότητα της σύγχρονης «κυβερνησιμότητας» είναι η «ορθή» επικοινωνία και εμπέδωση επιλεκτικών κατασκευών. Τα «παπαγαλάκια» που εκτελούν διατεταγμένη υπηρεσία στα Μέσα Μαζικής «Ενημέρωσης» και προσπαθούν να διαμορφώσουν μια «κοινή γνώμη» στα μέτρα της εξουσίας (αναπαράγοντας τα κυβερνητικά non-paper για ατομικές ευθύνες, ευθύνες των συνδικαλιστών, αβελτηρία των εργαζομένων κλπ.) απλώς αυξάνουν την οργή και τη διάθεση συμμετοχής στις κινητοποιήσεις όσων έχουν κατανοήσει το αυτονόητο: ότι η μείωση του εργασιακού και ευρύτερα του επιχειρηματικού κόστους στον σιδηρόδρομο, στις υπόλοιπες μεταφορές, στις υποδομές, στους τόπους εργασίας, σημαίνει πιο ευάλωτη ζωή, διαρκώς αυξανόμενη επισφάλεια, όλο και μεγαλύτερες θυσίες στον βωμό του κέρδους. Καθώς το βιοτικό επίπεδο της εργασίας είναι εξ ορισμού το κόστος του κεφαλαίου, του εργοδότη, η συμπίεση του εργασιακού κόστους σημαίνει φτηνότερη, δυσκολότερη και πιο επικίνδυνη ζωή.


2. … ως ιστορικό συμβάν


Η τραγωδία των Τεμπών λειτουργεί ως ιστορικό συμβάν που ταράζει την κοινωνία, συνυπολογίζοντας μάλιστα ότι εδώ είναι «δικοί μας» νεκροί – όχι «άλλοι», όπως αυτοί που χάνονται σχεδόν καθημερινά στα θαλάσσια και χερσαία σύνορα της χώρας. Η τραγωδία ως συμβάν αναδιατάσσει κοινωνικά και πολιτικά μέτωπα και συσχετισμούς, τροποποιεί το ορατό μέλλον, τις απόψεις, τη βιωμένη πραγματικότητα. Σε ένα βιβλίο γραμμένο κατά τη διάρκεια του γαλλικού Μάη 1968, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά, ο μαρξιστής κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Ανρί Λεφέβρ, καθηγητής τότε στο Πανεπιστήμιο Nanterre στο Παρίσι, σημείωνε:

«Το συμβάν ματαιώνει τις προβλέψεις.7 Στον βαθμό που είναι ιστορικό, κάνει άνω κάτω τους υπολογισμούς. Μπορεί ακόμα να ανατρέψει τις στρατηγικές που λάμβαναν υπόψη τη δυνατότητά του. […] κλονίζει τις δομές που το κατέστησαν δυνατό […] επανενώνει ό, τι ήταν διάσπαρτο, τις γνώσεις, τα αποτελέσματα. Η κίνηση γεννιέται εκεί που ήταν λιγότερο αναμενόμενη. […] Το συμβαντικό στοιχείο, που ήταν υποτιμημένο κατά τις στάσιμες περιόδους προς όφελος εκείνου που συντηρούσε τη στασιμότητα, δηλαδή της περιφρόνησης για την ιστορία και της αναζήτησης σταθερότητας, επαναφέρει τόσο την κίνηση της σκέψης όσο και την κίνηση της πρακτικής».8

Το συμβάν των Τεμπών φόρτισε συναισθηματικά και διανοητικά μεγάλη μερίδα της ελληνικής κοινωνίας και δημιούργησε μια κινηματική αναταραχή που όμοιά της είχε να φανεί από την περίοδο 2010-11. Επιπλέον, η κίνηση αυτή συγκροτεί ξανά μετά από δεκαετίες τα εργατικά σωματεία και δημιουργεί την όσμωσή τους με την κινητικότητα των φοιτητικών και μαθητικών συλλόγων. Σε αυτό το νέο συλλογικό πλαίσιο εισέρχονται μικρότερες ή μεγαλύτερες συλλογικότητες και τα προηγουμένως «διάσπαρτα σώματα» δεκάδων χιλιάδων διαδηλωτών και απεργών.

Η κινηματική αυτή νέα ποιότητα απαιτεί και διεκδικεί να σταματήσει η υποβάθμιση των όρων ζωής μας και η ευαλωτότητα που αυτή η υποβάθμιση επιφέρει. Απέναντι όχι μόνο στα «παπαγαλάκια», αλλά και σε όλους εκείνους τους δημοσιογράφους ή παρουσιαστές εκπομπών που αντιλαμβάνονται (ή απλώς προβάλλουν) ως αιτία αυτής της υποβάθμισης και αυτής της ευαλωτότητας τους «κακούς πολιτικούς», η νέα κινηματική συλλογικότητα αντιλαμβάνεται και διακηρύσσει: Αν όσοι κυβέρνησαν αποδεικνύονται «κακοί πολιτικοί», αυτό συμβαίνει γιατί εκφράζουν τα «συμφέροντα των κερδών», των καπιταλιστών. Διαχειρίζονται μια κοινωνική τάξη πραγμάτων στην οποία τα κέρδη είναι πάνω από τους ανθρώπους. «Δικά τους τα κέρδη, δικοί μας οι νεκροί», «Στέρεψαν τα δάκρυα και έγιναν οργή. Όλων των νεκρών θα γίνουμε φωνή!», «Σήψη και μπόχα το σύστημα εκπέμπει, ποτέ δεν θα ξεχάσουμε το έγκλημα στα Τέμπη», «Όχι άλλο αίμα για τα κέρδη τους!», «Κόστος η ασφάλεια και οι υποδομές. Του κράτους οι ευθύνες εγκληματικές!».

Αυτός είναι ο λόγος που κανένα από τα κόμματα που κυβέρνησαν στο παρελθόν από τον χώρο της αντιπολίτευσης (ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ) δεν είναι ικανό να «παραλάβει» πολιτικά τη νέα κινηματική δυναμική. Έτσι, ακόμα και το ημιεπίσημο δημοσιογραφικό όργανο του ΣΥΡΙΖΑ αναγκάστηκε να ομολογήσει στις 14/3/23: «Ένα άλλο βασικό στοιχείο στο οποίο συγκλίνουν οι νέες έρευνες κοινής γνώμης είναι ότι η οργή για το σιδηροδρομικό δυστύχημα δεν στρέφεται μόνο κατά της τωρινής κυβέρνησης, αλλά και κατά των προηγούμενων κυβερνήσεων».9 Παρ’ όλα αυτά υπάρχει κάποιος που αισιοδοξεί για το μέλλον των «πολιτικών δυνάμεων» της χώρας: Ο Γιάνης Βαρουφάκης δήλωσε στις 14/3/23: «ανοίγει διάπλατα μπροστά μας ένας δρόμος για σοβαρό διάλογο των πολιτικών δυνάμεων ενόψει των εκλογών. […] Σαν χώρα, σαν κοινωνία έχουμε μια ευκαιρία, να τιμήσουμε τους νεκρούς μας και να κάνουμε αυτή τη συζήτηση, που δεν έχει γίνει […] θα καταθέσουμε τις προτάσεις μας, […] μετατρέποντας τον θρήνο σε μια μεγάλη ευκαιρία για να γίνει, επιτέλους, η συζήτηση».10


3. Σιδηρόδρομοι, η «αχίλλειος πτέρνα» του νεοφιλελευθερισμού


Οι σιδηρόδρομοι υπήρξαν παραδοσιακά «δημόσιοι», δηλαδή το μεταφορικό τους έργο είχαν αναλάβει επιχειρήσεις που ανήκαν στο κράτος. Αυτό είχε να κάνει με το γεγονός ότι οι σιδηροδρομικές μεταφορές εντάσσονται σε αυτό που ο Μαρξ περιέγραφε ως « τους συλλογικούς γενικούς όρους της κοινωνικής παραγωγής , σ’ αντιδιαστολή από τους όρους του ιδιαίτερου κεφαλαίου και της ιδιαίτερής του παραγωγικής διαδικασίας ».11 Οι κρατικές εταιρίες σιδηροδρόμων μπορούσαν να προσφέρουν φτηνό μεταφορικό έργο, δραστηριοποιούμενες με κάτω του μέσου όρου κέρδη ή ακόμα και με ζημία, διότι στηρίζονταν στις κρατικές επιδοτήσεις. Το κράτος επιδοτώντας τους σιδηροδρόμους από τα δημόσια έσοδα, εξασφάλιζε φθηνή μεταφορά για μεγάλες μάζες εμπορευμάτων και ανθρώπων, μειώνοντας έτσι τα κόστη των ιδιωτικών επιχειρήσεων (δηλαδή αυξάνοντας την κεφαλαιακή κερδοφορία), αλλά και τα κόστη αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης. Στην προοπτική της ιδιωτικοποίησης του σιδηροδρόμου θα πρέπει να αυξηθεί σημαντικά η τιμή των υπηρεσιών μεταφοράς που προσφέρει (για να εξασφαλίζει ο νέος καπιταλιστής-ιδιοκτήτης του το μέσο κέρδος). Αν όμως μια αύξηση των τιμών φτάσει σε επίπεδο που να θεωρείται από τους χρήστες του σιδηροδρόμου μη συμφέρουσα, τότε η ζήτηση για σιδηροδρομικές μεταφορές θα υποχωρήσει, τα προσδοκώμενα κέρδη θα υποχωρήσουν επίσης και η ιδιωτικοποίηση δεν θα έχει νόημα και δεν θα γίνει. Γράφει ο Μαρξ: «Μια χώρα, π.χ. οι Ηνωμένες Πολιτείες, μπορεί η ίδια από παραγωγική άποψη να αισθάνεται την αναγκαιότητα των σιδηροδρόμων· ωστόσο μπορεί το άμεσο πλεονέκτημα που προκύπτει απ’ αυτούς για την παραγωγή να είναι πολύ μικρό για να εμφανίζεται η επένδυση σαν οτιδήποτε άλλο από χαμένα λεφτά. Τότε το κεφάλαιο τη φορτώνει στο κράτος».12

Στις σημερινές συνθήκες, στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού, η αστική στρατηγική σε όλες τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες περιλαμβάνει ως ακρογωνιαίο λίθο την ιδιωτικοποίηση όλων των επιχειρήσεων που στο παρελθόν ήταν υπό κρατική νομική ιδιοκτησία, ως μέσο για τη συντριβή των συνδικάτων και γενικότερα του οργανωμένου εργατικού κινήματος, την πειθάρχηση της εργατικής τάξης (ευέλικτες μορφές απασχόλησης, υποβάθμιση κοινωνικής προστασίας κλπ.) και τη ριζική αναδιανομή εισοδήματος από τους μισθούς στα κέρδη. Για να μπορέσουν οι πολιτικές αυτές να προωθηθούν αποτελεσματικά πρέπει να νομοθετηθούν με τρόπο «απρόσωπο», ως οικονομική αναγκαιότητα που έχει τον χαρακτήρα περίπου «φυσικού νόμου». Αυτό τα αστικά κράτη το πετυχαίνουν δημιουργώντας δημόσια χρέη που δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν χωρίς περικοπές του κοινωνικού κράτους, ή «απαγορεύοντας» τα δημόσια χρέη και ελλείμματα πάνω από ένα επίπεδο (Συνθήκη του Μάαστριχτ και επόμενες). Βοηθητικά εργαλεία για τον στόχο αυτό είναι η μείωση της φορολογίας του κεφαλαίου και των ψηλών εισοδημάτων (μείωση δημοσίων εσόδων) και η μεγάλη αύξηση των δημόσιων δαπανών που αφορούν στον μηχανισμό καταστολής (στρατός, αστυνομία κλπ.), ώστε να περισσεύουν ελάχιστα για κοινωνική προστασία. Επίσης, η εκχώρηση λειτουργιών του δημόσιου τομέα σε Ανεξάρτητες Αρχές, των οποίων η σύσταση και λειτουργία υπηρετεί τη νεοφιλελεύθερη διαχείριση, ως «φυσικό νόμο» που προκύπτει ακριβώς από την «ανεξαρτησία» της Αρχής.

Η ιδιωτικοποίηση των σιδηροδρόμων δυσχεραίνεται όμως από το γεγονός ότι, λόγω ακριβώς του κομβικού αναπαραγωγικού ρόλου τους για το καπιταλιστικό σύστημα συνολικά, η τιμή των ναύλων και των εισιτηρίων δεν μπορεί να αυξηθεί τόσο σημαντικά, ώστε να φτάσει σε εκείνο το επίπεδο που θα διασφάλιζε μια ικανοποιητική κερδοφορία για τον ιδιώτη-επενδυτή. Η μόνη διέξοδος είναι η δραστική περικοπή του κόστους, η οποία όμως οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσματα: αποψίλωση των ικανοτήτων του συλλογικού εργαζόμενου μέσα από τη μείωση του προσωπικού, την εντατικοποίηση της εργασίας και τις εξαντλητικές βάρδιες, την ελλιπή εκπαίδευση· ελλιπή συστήματα ασφάλειας, πλημμελής συντήρηση του δικτύου κ.ο.κ.

Τα αποτελέσματα αυτά είναι ορατά παντού, όχι μόνο στην Ελλάδα, καίτοι βέβαια η τραγωδία των Τεμπών μπορεί να καταταγεί στις πιο ακραίες εκδοχές τέτοιων αποτελεσμάτων. Στις ΗΠΑ το 2022 σημειώθηκαν περισσότεροι από 1.000 εκτροχιασμοί τρένων.13 Τον Φεβρουάριο 2023, ο εκτροχιασμός εμπορικής αμαξοστοιχίας στο Οχάιο είχε ως αποτέλεσμα την ανάφλεξη 38 βαγονιών με επικίνδυνα χημικά, προκαλώντας τεράστια καταστροφή στην κοινότητα «Ανατολική Παλαιστίνη».14 Στη Γερμανία, μετωπική σύγκρουση τρένων τον Φεβρουάριο 2016 είχε ως αποτέλεσμα 12 θανάτους και 85 τραυματισμούς.15 Τον Ιούλιο του 2013, σιδηροδρομικό δυστύχημα στην Ισπανία είχε ως αποτέλεσμα 80 νεκρούς και 140 τραυματίες. Το 2021 έγιναν 1.389 σημαντικά σιδηροδρομικά δυστυχήματα στην Ευρώπη με 683 νεκρούς και 513 βαριά τραυματίες.16

Κυκλοφορεί στην Ελλάδα μια δοξασία, πιο πολύ εν είδει καλαμπουριού, ότι ο πρωθυπουργός είναι ένας άτυχος άνθρωπος. Η πραγματικότητα όμως, δεδομένης της πολιτικής ευφυίας του ανδρός, αποδείχθηκε διαφορετική. Όπως ανέφερε την 1η Μαρτίου 2023 ο Κώστας Γενιδούνιας, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Προσωπικού Έλξης ΟΣΕ, ο Μητσοτάκης επρόκειτο να παρουσιάσει άλλο ένα «προεκλογικό έργο», αυτή τη φορά σχετιζόμενο με την «προηγμένη τηλεδιοίκηση» του σιδηροδρομικού δικτύου: «Ο Κ. Μητσοτάκης θα βρεθεί αύριο στο Κέντρο τηλεδιοίκησης – σηματοδότησης σιδηροδρομικού δικτύου βορείου Ελλάδος διαβάζω μόλις σε site. Μπορεί κάποιος να μας πει πού είναι και πού λειτουργεί η σηματοδότηση & τηλεδιοίκηση στη βόρεια Ελλάδα; Προς Δράμα δεν υπάρχει, μετά το ΠΛΑΤΥ προς Φλώρινα μονή γραμμή, ενώ προς Αθήνα όλα σβηστά, μετά το τχ1 κόκκινο, σε λειτουργία η Σίνδος, η γραμμή προς Στρυμόνα ζούγκλα. Στη φωτό, οι ετοιμασίες… Ρε τι ζουμε;;;;;;». Πραγματική ατυχία θα ήταν να συνέβαινε η τραγωδία των Τεμπών ταυτόχρονα με (ή έστω μετά) αυτά τα «εγκαίνια»!


4. Οι εκλογές και η δεξαμενή της αποχής: αίολες προβλέψεις


Στο Editorial του προηγούμενου τεύχους του περιοδικού, τ. 162, αναφερθήκαμε στο «θολό πολιτικό τοπίο» που έχει διαμορφωθεί, ενόψει των επερχόμενων εκλογών.17 Μετά το συμβάν των Τεμπών, το τοπίο δεν έγινε λιγότερο θολό. Και τούτο, διότι γεγονότα σαν αυτό, που «ματαιώνουν τις προβλέψεις» και «επανενώνουν ό, τι ήταν διάσπαρτο» μπορούν να αποτελέσουν αιτία σημαντικών εκλογικών μετατοπίσεων, αλλά και να εισάγουν και πάλι στο εκλογικό παιχνίδι μέρος του κόσμου που τα τελευταία χρόνια βρισκόταν στη μεγάλη «δεξαμενή» της αποχής. Ή, παράλληλα, να ωθήσουν ένα τμήμα του μέχρι το 2019 εκλογικά ενεργού κόσμου στην αποχή από τις επερχόμενες εκλογές.

Ας αρχίσουμε λοιπόν με το ζήτημα της εκλογικής αποχής. Τα ακόλουθα στοιχεία συμμετοχής στις βουλευτικές εκλογές σκιαγραφούν το ζήτημα: Τον Οκτώβριο του 2009 ψήφισαν 7, 045 εκ. άτομα, τον Μάιο 2012 6, 477 εκ., τον Ιούνιο 2012 6, 216 εκ., τον Ιανουάριο 2015 6, 330 εκ., τον Σεπτέμβριο 2015 5, 567 εκ. και τον Ιούλιο του 2019 5, 770 άτομα. Στο Δημοψήφισμα του 2015 ψήφισαν 6, 161 εκ. άτομα. Με άλλα λόγια, μέσα σε μία δεκαετία (και με τον αριθμό των «εγγεγραμμένων» στους εκλογικούς καταλόγους σχεδόν σταθερό – οριακή αύξηση 56 χιλιάδων: 9, 985 το 2019 έναντι 9, 929 εκ. το 2009) η αποχή αυξήθηκε κατά 1.275.000 άτομα. Τομή αποτέλεσαν οι εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, όταν η αποχή ως προς το 2009 αυξήθηκε κατά σχεδόν ενάμισι εκατομμύριο άτομα. Από τον Ιανουάριο του 2015 μέχρι τον Ιούλιο του 2019 οι ψηφοφόροι μειώθηκαν κατά 560 χιλιάδες άτομα.

Η μείωση αυτή του αριθμού όσων συμμετέχουν στις εκλογικές διαδικασίες σχετίζεται με ένα άλλο συμβάν , προφανώς σημαντικότερο ιστορικά από αυτό των Τεμπών: αφενός τι ς πολιτικές ακραίας φτωχοποίησης του κόσμου της εργασίας (Μνημόνια) που προώθησαν οι κυρίαρχες τάξεις, με πρόσχημα την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008, και αφετέρου τις τεράστιες κινητοποιήσεις της περιόδου 2010-11.18 Θυμίζουμε: Η δραματική πτώση των ποσοστών των «μεγάλων» αστικών κομμάτων της εποχής τον Μάιο του 2012 (ΝΔ: 18, 85%, ΠΑΣΟΚ: 13, 18%) έχει αποκατασταθεί στα προηγούμενα επίπεδα κατά τη δεκαετία που μεσολάβησε μόνο αναφορικά με τη ΝΔ. Ομοίως, η ανάδυση του ΣΥΡΙΖΑ (36, 34% τον Ιανουάριο του 2015) αποδείχθηκε ανθεκτική στον χρόνο: το 2009, ΝΔ: 33, 47%, ΠΑΣΟΚ: 43, 92%, ΣΥΡΙΖΑ: 4, 60%· το 2019: ΝΔ: 39, 85%, ΠΑΣΟΚ: 8, 10%, ΣΥΡΙΖΑ: 31, 53%).

Με δεδομένη την «αγανάκτηση» για την τραγωδία των Τεμπών που εκφράζει η πλειοψηφία όσων ερωτώνται σχετικά, τίθεται το ερώτημα πώς θα επηρεάσει το συμβάν αυτό το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών. Είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι τη φθορά της κυβέρνησης θα καρπωθούν τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Ενδεχομένως επίσης ένα τμήμα της ανόδου της ΝΔ κατά έντεκα και πλέον ποσοστιαίες μονάδες στις εκλογές του 2019 (από 28, 10% τον Σεπτέμβριο του 2015) να τροφοδοτήσει τη «δεξαμενή» της αποχής. Εντούτοις η κύρια τάση που διαμορφώνει τη σημερινή συγκυρία δείχνει ότι στις επικείμενες εκλογές με το σύστημα της απλής αναλογικής ούτε ένας ενδεχόμενος συνασπισμός της Κεντροαριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ-ΠΑΣΟΚ-ΜΕΡΑ25), ούτε η ΝΔ με την Ακροδεξιά (ή με ένα τμήμα του ΠΑΣΟΚ) θα είναι σε θέση να σχηματίσουν κυβέρνηση. Επίσης, στο δεδομένο ρευστό τοπίο, δεν αποκλείονται εκπλήξεις από τα μικρότερα κόμματα.19 Ανοίγει επομένως ο δρόμος για δεύτερες εκλογές και για «οικουμενικές» λύσεις.

Από τη σκοπιά αυτού του σημειώματος ζητούμενο δεν είναι η αποκατάσταση της ισορροπίας των αστικών κομμάτων στην κεντρική πολιτική σκηνή, με μια κυβέρνηση της Δεξιάς ή της Κεντροαριστεράς, ή με μια παραλλαγή «οικουμενικής» κυβέρνησης. Ζητούμενο είναι η ενίσχυση των δυνάμεων εκείνων που συμβάλλουν στους αγώνες για καλύτερη ζωή ενάντια στην καπιταλιστική βαρβαρότητα, δηλαδή της κομμουνιστικής, αντικαπιταλιστικής Αριστεράς.


5. Επίλογος


Η άνοδος των επιτοκίων την οποία προωθούν οι Κεντρικές Τράπεζες του αναπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου ως μέθοδο για την καταπολέμηση του πληθωρισμού, (εξέλιξη που προέκυψε κυρίως από δυσχέρειες στην εφοδιαστική αλυσίδα και από την ενεργειακή κρίση μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία), δείχνει ότι η στρατηγική της λιτότητας εξακολουθεί να αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο των αστικών κρατικών πολιτικών. Μπορεί η στήριξη των τραπεζών που κλονίστηκαν να φράζει τον δρόμο σε εξελίξεις ανάλογες με το 2008-10, όμως γίνεται φανερό ότι ο καπιταλισμός παράγει ξανά και ξανά κρίσεις, τις συνέπειες των οποίων φορτώνει στις πλάτες της εργασίας. Στο ζήτημα θα επανέλθουμε. Σημειώνουμε ωστόσο ότι γεγονότα όπως αυτά που συμβαίνουν στην Ελλάδα ή τη Γαλλία – όπου ανάλογης έκτασης με την Ελλάδα διαδηλώσεις και απεργίες συγκλονίζουν τη χώρα, ως απάντηση στα ακραία νεοφιλελεύθερα μέτρα της κυβέρνησης Μακρόν – αποτελούν συμπτώματα των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η οργάνωση της συναίνεσης στη νεοφιλελεύθερη στρατηγική: δυσκολίες οι οποίες διαρκώς, ιδίως μετά την κρίση του 2008, παράγουν την καταφυγή στον αυταρχισμό ως μέθοδο επίτευξης των στόχων αυτής της στρατηγικής.

Ο καπιταλισμός καταφέρνει βέβαια διαρκώς να ξεπερνάει τις οικονομικές κρίσεις, δηλαδή τα εμπόδια που παράγει η ίδια η συσσώρευση του κεφαλαίου. Όμως δεν είναι ανίκητος. Όπως σημειώνει ο Michael Lebowitz, «το όριο […] δεν είναι ότι το κεφάλαιο κουράζεται ή γερνάει, αδυνατώντας σε κάποιο σημείο να υπερβεί τα εμπόδια. Αντίθετα, ισχύει η απάντηση που με συνέπεια έδωσαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς σε όλη τους τη ζωή: η εργατική τάξη είναι το όριο του κεφαλαίου».20


1 https://docs.google.com/document/d/1zJerra25s2aMK3hthPS8q-4OfqcxWLT9/edit

2 https://www.in.gr/2023/03/04/politics/tempi-otan-o-karamanlis-elege-pos-den-paizoume-tin-asfaleia-ton-epivaton-sta-trena-mia-vdomada-prin-tin-tragodia

3 https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/381183_ateleioto-potami-i-orgi-para-tin-katastoli

4 https://m.902.gr/eidisi/ergazomenoi-symmahia/322889/sygklonistiki-diadilosi-stin-athina-video-foto

5 http://theseis.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1665:editorial&catid=176&Itemid=113

6 http://www.pd.ntua.gr/?p=931. Βλ. επίσης: https://www.kathimerini.gr/society/562312516/diomidis-spinellis-ta-pente-giati-tis-tragodias-sta-tempi/

7 Τη φράση αυτή δανειστήκαμε ως γενικό τίτλο του παρόντος τεύχους.

8 Henri Lefebvre, Η εισβολή του Μάη , εκδ. Εκτός Γραμμής, 2022: 13-14.

9 https://www.efsyn.gr/politiki/382060_kato-ap-3-i-diafora-nd-syriza-eythyni-olon-deihnoyn-dyo-dimoskopiseis

10 https://www.kathimerini.gr/politics/562321429/varoyfakis-tha-perimeno-ti-dikaiosyni/

11 Grundrisse. Γενικές γραμμές της κριτικής της πολιτικής οικονομίας , εκδ. Στοχαστής, 1990: 404· η έμφαση στο πρωτότυπο.

12 Όπ.π.: 402.

13 https://www.npr.org/2023/03/09/1161921856/there-are-about-3-u-s-train-derailments-per-day-they-arent-usually-major-disaste

14 https://www.theguardian.com/us-news/2023/mar/15/ohio-train-derailment-lawsuit-norfolk-southern

15 https://en.wikipedia.org/wiki/Bad_Aibling_rail_accident

16 https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Railway_safety_statistics_in_the_EU

17 http://theseis.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1706:editorial162&catid=189&Itemid=113

18 Βλ. το Editorial του τ. 158: http://theseis.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1670:editorial158&catid=184&Itemid=113

19 Η πολιτική ρευστότητα αποτελεί ίδιον της περιόδου και εκτός των ελληνικών συνόρων. Στις περιφερειακές εκλογές για τη Γερουσία στην Ολλανδία στις 15/3/23, το νεοσύστατο (το 2019) Κίνημα Αγροτών-Πολιτών (BoerBurgerBeweging) απέσπασε 15 έδρες έναντι 10 του κυβερνητικού συνασπισμού και είναι σε θέση να ακυρώσει συγκεκριμένες κυβερνητικές πολιτικές: https://www.reuters.com/world/europe/farmers-protest-party-set-shake-up-dutch-political-landscape-2023-03-15/

20 Michael A. Lebowitz, Beyond Capital , Palgrave/Macmillan 2003: 14.


Comments are closed.