Συντακτική Επιτροπή
Περιοδικό Θέσεις, τ.160, Editorial / www.theseis.com1. Μετά τον πόλεμο τι;
Η συνεχιζόμενη στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία φαίνεται να παίρνει πλέον συγκεκριμένη μορφή. Οι ρωσικές δυνάμεις, αφού απέτυχαν σε αυτό που έδειχνε να είναι ο μείζων στόχος τους, ο έλεγχος της ουκρανικής πρωτεύουσας, η κατάρρευση της κυβέρνησης Ζελένσκι και η αντικατάστασή της με άλλη, που θα αποδεχόταν την ουκρανική ουδετερότητα και την εκχώρηση εδαφών στη Ρωσία (Κριμαία και ενδεχομένως Χερσώνα και Ζαπορίζια2) και στους Ρώσους αυτονομιστές του Ντονμπάς, προσανατολίστηκαν στον ελάσσονα αλλά κύριο στόχο τους, τη στρατιωτική κατάληψη της νοτιοανατολικής Ουκρανίας συμπεριλαμβανομένου του Ντομπάς. Τον στόχο αυτόν φαίνεται να επιτυγχάνουν, με μια αργή αλλά σταθερή προέλαση, στηριγμένες στην υπεροχή των στρατιωτικών τους μέσων έναντι των αμυνόμενων.
Βέβαια, η σύζευξη της όποιας ενημέρωσης σχετικά με την εξέλιξη του πολέμου με την ακραία προπαγάνδα, «η ενημέρωση ως προπαγάνδα» όπως επισημάναμε στο Editorial του προηγούμενου τεύχους του περιοδικού, δεν επιτρέπει ακριβείς αποτιμήσεις της δυναμικής του πολέμου αλλά και του διπλωματικού παρασκηνίου που τον συνοδεύει.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα υπήρξε η κατάληψη της Μαριούπολης από τον ρωσικό στρατό, η οποία ολοκληρώθηκε περί τα μέσα Απριλίου 2022, 3 με την εξαίρεση δύο αντιπυρηνικών καταφυγίων της σοβιετικής εποχής στα υπόγεια των χαλυβουργιών Ίλιτς και Αζόφσταλ, στα οποία κατέφυγαν οι Ουκρανοί υπερασπιστές της πόλης. Εντούτοις, και ενώ οι Ρώσοι αυτονομιστές είχαν εγκαταστήσει τη δική τους διοίκηση, αστυνομία κλπ. στη Μαριούπολη, αλλάζοντας μάλιστα ονόματα οδών και αποκαθιστώντας μέρος της λειτουργίας του λιμανιού, ο δυτικός τύπος, αναπαράγοντας στερεότυπα την ουκρανική προπαγάνδα, μιλούσε για «ηρωική αντίσταση των υπερασπιστών της Μαριούπολης», 4 μέχρι τις 20/5/2022, όταν η εξάντληση των προμηθειών στα καταφύγια οδήγησε και τους τελευταίους 2.439 εγκλωβισμένους Ουκρανούς μαχητές να παραδοθούν στα ρωσικά στρατεύματα.
Έτσι, ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν ξένισε το εθισμένο στη δυτική προπαγάνδα αμερικανικό και ευρύτερα δυτικό κοινό όταν στις 17/5/2022, από βήματος του αμερικανικού Κογκρέσου, συνέκρινε τους κρυμμένους στα υπόγεια καταφύγια Ουκρανούς μαχητές με τους πολιορκημένους στο Μεσολόγγι Έλληνες επαναστάτες του Εικοσιένα. Και σε ένα παραλήρημα ιστορικών ανακριβειών «εξήγησε»: «Αντικαταστήστε την λέξη Ελλάδα με τη λέξη Ουκρανία και οι ομοιότητες αναδύονται εύγλωττα. Όπως στη Μαριούπολη, έτσι και στο Μεσολόγγι το 1826 οι υπερασπιστές της πόλης απέκρουσαν τη μία επίθεση μετά την άλλη προτού παραδοθούν χάνοντας τη ζωή τους μεταξύ των οποίων και πολλά παιδιά». Μόνο που οι πολιορκημένοι επαναστάτες του Μεσολογγίου δεν παραδόθηκαν στους Οθωμανούς, αλλά πραγματοποίησαν την περίφημη «Έξοδο» τον Απρίλιο 1826, δια της οποίας, παρά τις χιλιάδες νεκρούς και αιχμαλώτους, περί τις 2.000 μαχητές κατάφεραν να διαφύγουν, φτάνοντας στο Ναύπλιο τον Μάιο του 1826.
Μια επιπλέον ένδειξη για τις «σκοτεινές» πλευρές των συσχετισμών στο εσωτερικό των αντιμαχόμενων, οι κορυφές μόνο των οποίων εμφανίζονται στα «ψιλά» των ειδήσεων, αποτελούν αφενός οι καθαιρέσεις ή αποσκιρτήσεις ανώτερων Ουκρανών στρατιωτικών και αφετέρου οι διπλωματικές εντάσεις Κιέβου-Βερολίνου. Στις αρχές Απριλίου 2022 καθαιρέθηκαν δύο στρατηγοί, πρώην επικεφαλής ασφαλείας του ουκρανικού στρατού, ενώ ένας τρίτος συνελήφθη στα σύνορα με την Ουγγαρία να προσπαθεί να διαφύγει από τη χώρα με πλαστά χαρτιά.5 Στις 16/5/2022 αντικαταστάθηκε αιφνιδιαστικά ο επικεφαλής των «Δυνάμεων εδαφικής άμυνας», ενώ στις 29/5/2022 ο Ζελένσκι καθαίρεσε τον επικεφαλής ασφαλείας της επαρχίας Χαρκίβ.6 Οι κινήσεις αυτές της ουκρανικής ηγεσίας ίσως να αποτελούν ενδείξεις διχογνωμιών αναφορικά με τη συνέχιση του πολέμου, τις εκτιμήσεις για την εξέλιξή του σε συνάρτηση με το μέγεθος των απωλειών και των υλικών ζημιών κλπ. Ταυτόχρονα, οι επανειλημμένες θρασείες φραστικές επιθέσεις του Ουκρανού πρεσβευτή στο Βερολίνο προς τον καγκελάριο Σολτς πιθανότατα σχετίζονται με τις διαφορετικές τακτικές στο εσωτερικού του δυτικού στρατοπέδου αναφορικά με τη στρατιωτική βοήθεια προς τη χώρα του, 7 πέρα βέβαια από τις εμφανείς διαφορές αναφορικά με τις κυρώσεις και το εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου, ζητήματα που θα θίξουμε στη συνέχεια.
Αλλά και στο στρατόπεδο της ρωσικής ηγεσίας είναι ορατές ενδείξεις εσωτερικών αντιφάσεων και αντιδικιών. Η βασική κριτική έρχεται από τα «δεξιά», από αξιωματούχους και στρατιωτικούς που απαιτούν μεγαλύτερη ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων στην Ουκρανία, ενδεχομένως με επιστράτευση, και «γρήγορη στρατιωτική νίκη».8 Ωστόσο, η συνεχής αποστολή οπλικών συστημάτων από τις δυτικές χώρες στην Ουκρανία προοιώνιζε εξ αρχής τη μακρά διάρκεια του πολέμου.
Σε κάθε περίπτωση, ενώ η Ρωσία φαίνεται να επιτυγχάνει κάποιους από τους στόχους της (κατάληψη των νοτιοανατολικών περιοχών της Ουκρανίας που συνδέουν την Κριμαία με το Ντονμπάς και κατ’ επέκταση με τη Ρωσία, καταστροφή μεγάλου μέρους της στρατιωτικής υποδομής της Ουκρανίας), η Ουκρανία πολιτεύεται σαν να μην έχει άλλη δυνατότητα παρά την πρόσδεσή της στις ΗΠΑ και την ΕΕ, στον ρόλο της διαρκούς παρενόχλησης στα πλευρά της Ρωσίας, που θα επιδιώκει με κάθε μέσο, ειρηνικό-διπλωματικό ή μη, την ανάκτηση των απολεσθέντων εδαφών. Ωστόσο, από οικονομικής πλευράς, και με το δεδομένο των τεράστιων καταστροφών στις υποδομές, τα δέκα εκατομμύρια εσωτερικούς και εξωτερικούς μετανάστες κλπ., ένα καθεστώς μόνιμου πολεμικού συναγερμού δεν αποτελεί βιώσιμη προοπτική για την Ουκρανία, από οικονομικής πλευράς. Ήδη με τις καταγραμμένες καταστροφές στις αρχές Απριλίου, το κόστος ανασυγκρότησης της Ουκρανίας υπολογιζόταν σε 200-500 δις ευρώ.9
Το κύριο ζήτημα σήμερα δεν είναι όμως πόσο θα διαρκέσει ο πόλεμος, ή πόσο γρήγορα θα καταληφθούν τα εδάφη του Ντονμπάς που διεκδικεί η Ρωσία, ούτε είναι μόνο το αν ο ρωσικός έλεγχος θα περιοριστεί στα ήδη καταληφθέντα εδάφη και στο Ντονμπάς, ή αν ο ρωσικός στρατός θα κινηθεί κατόπιν προς τα δυτικά της Χερσώνας, για την κατάληψη της Οδησσού και ολόκληρης της νότιας ουκρανικής ακτογραμμής. Το κύριο ζήτημα είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του πολέμου όχι μόνο στις εμπόλεμες χώρες αλλά παγκοσμίως, με δεδομένο ότι, όπως όλα δείχνουν, θα παραταθούν και μετά το τέλος του πολέμου (αν δεν μονιμοποιηθούν στο πλαίσιο του νέου «ψυχρού πολέμου») οι κυρώσεις των δυτικών εναντίον της Ρωσίας.
Διότι οι κυρώσεις πλήττουν και αυτούς που τις επιβάλλουν, ενώ μεσοπρόθεσμα έχουν μικρά μόνο αποτελέσματα για τη ρωσική οικονομία: (α) με δεδομένη την εξάρτηση των ευρωπαϊκών χωρών από το ρωσικό φυσικό αέριο, 10 η απαίτηση της Ρωσίας, οι εξαγωγές φυσικού αερίου να γίνονται σε ρούβλια υποχρέωσε τις περισσότερες δυτικές χώρες να συμμορφωθούν, όπως αποκάλυψε ο Ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι, 11 με αποτέλεσμα την ενίσχυση της ισοτιμίας του ρουβλιού έναντι του δολαρίου· (β) η απόφαση της ΕΕ να απαγορεύσει τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου δια θαλάσσης (που αντιστοιχεί σε μείωσή του κατά τα 2/3), μάλλον δεν θα μειώσει τις εισπράξεις των ρωσικών εταιριών πετρελαιοειδών, με δεδομένη αφενός την περαιτέρω αύξηση της διεθνούς τιμής του πετρελαίου και αφετέρου τον αναπροσανατολισμό των ρωσικών εξαγωγών προς την Ινδία, την Κίνα και ευρύτερα την Ασία και την Αφρική. Ήδη το εμπορικό πλεόνασμα της Ρωσίας διπλασιάστηκε το 2022 συγκριτικά με το 2021.12
Την αναποτελεσματικότητα των κυρώσεων είχε υπαινιχθεί ακόμα και η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, όταν δήλωσε: «Πρέπει να βρούμε τη σωστή ισορροπία […] απέναντι στην επιθετικότητα του Βλαντιμίρ Πούτιν. […] Εάν σταματήσουμε πλήρως και άμεσα τις εισαγωγές στο ρωσικό πετρέλαιο θα του δώσουμε τη δυνατότητα να πάρει το πετρέλαιο που δεν πουλά στην Ε.Ε. και να το πουλήσει στις διεθνείς αγορές όπου οι τιμές θα είναι αυξημένες και να γεμίζει με τον τρόπο αυτό το πολεμικό του ταμείο».13 Περισσότερο σαφής υπήρξε ο πρωθυπουργός της Κροατίας Zoran Milanović, ο οποίος υποστήριξε στις 31/5/2022: «Αλλά οι κυρώσεις δεν λειτουργούν. Το ρούβλι δεν έχει πέσει, η Ρωσία δεν αισθάνεται τον οικονομικό αντίκτυπο, και όταν τον αισθανθεί, ο πόλεμος θα έχει τελειώσει. Αλλά το τίμημα θα το πληρώσουν οι Ευρωπαίοι πολίτες, ο Πούτιν θα διατηρήσει το αυτάρεσκο χαμόγελό του και το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο απλά θα πάνε αλλού γιατί η ζήτηση είναι μεγάλη».14
Όμως ο πόλεμος και οι κυρώσεις δεν αφορούν μόνο την εκτίναξη του εκτιμώμενου πληθωρισμού (8,1% στην ΕΕ, 11,3% στην Ελλάδα τον Μάιο 2022) που υπονομεύει το πραγματικό εισόδημα της μεγάλης πλειοψηφίας της κοινωνίας. Ταυτόχρονα η επισιτιστική κρίση πλήττει ήδη αρκετές από τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, καθώς τουλάχιστον το ένα τέταρτο των παγκόσμιων εξαγωγών σιτηρών προέρχεται από την Ουκρανία και τη Ρωσία.15 Το παγκόσμιο εμπόριο σιτηρών πλήττεται σήμερα από την αδυναμία εξαγωγών δια θαλάσσης από την Ουκρανία, την ολιγοπωλιακή δομή της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων, την εκτίναξη τιμών των ρωσικών εξαγωγών και την απαγόρευση των εξαγωγών λιπασμάτων από τη Ρωσία, ενώ διάφορες χώρες θέσπισαν επίσης απαγορεύσεις στις εξαγωγές τροφίμων μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία.16
Η οικονομική και γεωπολιτική αστάθεια και αβεβαιότητα που επιτείνονται από την παράταση του πολέμου έχουν οδηγήσει διάφορους εκφραστές των δυτικών συμφερόντων στο να επιχειρηματολογούν πλέον υπέρ μιας αλλαγής στρατηγικής, από την επιδίωξη της στρατιωτικής και οικονομικής εξάντλησης της Ρωσίας μέσω της παρατεταμένης ουκρανικής άμυνας και των κυρώσεων, στην επιδίωξη άμεσου τερματισμού του πολέμου. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του διαβόητου πρώην υπουργού εξωτερικών των ΗΠΑ, Henry Kissinger, ο οποίος διακήρυξε από το βήμα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός στις 23/5/2022: «Το ιδανικό αποτέλεσμα θα ήταν η Ουκρανία να μπορούσε να συγκροτηθεί ως ένα ουδέτερο κράτος, ως γέφυρα μεταξύ της Ρωσίας και της Ευρώπης. […] και οι διαπραγματεύσεις για την ειρήνη πρέπει να ξεκινήσουν τους επόμενους δύο μήνες […] Ιδανικά, η διαχωριστική γραμμή θα πρέπει να επιστρέψει στο status quo ante [στην προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων]».17 Ανάλογα επιχειρήματα, αλλά με σαφώς εντονότερη κριτική προς την αμερικανική στρατηγική παράτασης του πολέμου μέσω του διαρκούς εξοπλισμού της Ουκρανίας, διατύπωσε και η συντακτική ομάδα των New York Times στις 31/5/2022.
Βέβαια στον πόλεμο δεν κερδίζουν μόνο (συχνά ούτε καν) τα κράτη που υπερισχύουν στρατιωτικά. Κερδίζουν πάντα και πολλοί από όσους κέρδιζαν και στην ειρήνη. Και δεν μιλάμε μόνο για τις βιομηχανίες και τους εμπόρους όπλων. Οι Έλληνες εφοπλιστές, η κυρίαρχη μερίδα της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας, πολλαπλασίασε τα κέρδη και τις επενδύσεις της στη μετά-COVID συγκυρία πριν από τον πόλεμο, αλλά κερδίζει ακόμα περισσότερο μέσα στον πόλεμο, χάρη στον πόλεμο. Τους δυόμισι πρώτους μήνες του τρέχοντος έτους οι Έλληνες εφοπλιστές είχαν πραγματοποιήσει επενδύσεις 2, 8 δισ. δολαρίων, με τα ελληνόκτητα δεξαμενόπλοια αργού πετρελαίου να αντιπροσωπεύουν το 32% της παγκόσμιας χωρητικότητας, και τα ελληνόκτητα πλοία μεταφοράς υγροποιημένου αερίου το 22% της αντίστοιχης παγκόσμιας χωρητικότητας. Συνολικά το 21% του παγκόσμιου εμπορικού στόλου (ο οποίος διακινεί το 90% των παγκόσμιων εμπορικών ροών) βρίσκεται στα χέρια Ελλήνων εφοπλιστών. Ας μη μας παραξενεύει λοιπόν που το ελληνικό κράτος, αλλά και η ΕΕ κάνουν πως δεν βλέπουν ότι περισσότερο από το μισό (για την ακρίβεια το 52%) του ρωσικού πετρελαίου που εξάγεται διαρκούντος του πολέμου διακινείται από ελληνόκτητα πλοία, όπως πρόσφατα αποκάλυψε έρευνα των Reporters United .18 Και μάλιστα, στη διακίνηση αυτή συμμετέχουν ενεργά πετρελαιοφόρα ιδιοκτησίας των επιχειρήσεων Αλαφούζου, Μαρινάκη και Βαρδινογιάννη, οι οποίοι, ως καναλάρχες, δίνουν καθημερινά τον αγώνα «ενημέρωσης» υπέρ της Ουκρανίας και των κυρώσεων.
2. Τα οράματα του ελληνικού καπιταλισμού
Οι ελληνικές κυρίαρχες τάξεις και το κράτος τους βασίζουν παραδοσιακά τις ιμπεριαλιστικές γεωπολιτικές και οικονομικές στρατηγικές τους στη δέσμευσή τους με τις στρατηγικές επιλογές των «μεγάλων δυνάμεων» του δυτικού ιμπεριαλισμού, των ΗΠΑ κυρίως, αλλά και των ισχυρών πόλων της Ευρώπης και της Μεσογείου, όπως η Γαλλία και το Ισραήλ. Οι εξελίξεις της τελευταίας δεκαετίας, με τους τεράστιους πολεμικούς εξοπλισμούς, την επέκταση των αμερικανικών βάσεων σε ελληνικό έδαφος, την «αμυντική συμφωνία» Ελλάδας-Ισραήλ και την ελληνογαλλική συμφωνία «αμυντικής συνεργασίας» θεωρούνται, αλλά και ερμηνεύονται, ως ενίσχυση των ελληνικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο έναντι της Τουρκίας, παράλληλα με την εμπέδωση των αντίστοιχων συμφερόντων στην ελληνική επικράτεια.19
Μέσα από την ολοένα και στενότερη δέσμευση με τους ισχυρούς πόλους του δυτικού ιμπεριαλισμού, το ελληνικό κράτος επιδιώκει παράλληλα την αναβάθμιση του οικονομικού ρόλου του ελληνικού καπιταλισμού στην περιοχή. Η σύνδεση του αγωγού ΤΑΡ (Trans-Adriatic Pipeline) που μεταφέρει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Ιταλία μέσω Τουρκίας, Ελλάδας και Αλβανίας, με τον υπό κατασκευή αγωγό Ελλάδας-Βουλγαρίας και η δημιουργία κοινοπραξίας ελληνικών, κυπριακών, βουλγαρικών και ιταλικών εταιρειών που κατασκευάζει πλωτό τερματικό σταθμό για την εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου στα ανοικτά της Αλεξανδρούπολης, συμπίπτει με τη συγκυρία των κυρώσεων προς τη Ρωσία και ενισχύει τις προσδοκίες του ελληνικού κράτους για μετατροπή της χώρας σε περιφερειακό ενεργειακό κόμβο.20
Δεν πρέπει να μας παραξενεύει λοιπόν ούτε που η Ελλάδα συγκαταλέγεται στην «πρώτη γραμμή» των χωρών που συντάσσονται με την αμερικανική-νατοϊκή πολιτική και στέλνουν όπλα στην Ουκρανία, (εν κρυπτώ βέβαια, καθώς υπάρχει το προηγούμενο της κινητοποίησης των σωματείων της Βόρειας Ελλάδας για μπλοκάρισμα τέτοιων μεταφορών21), ούτε που στη Βουλή προσκλήθηκε να μιλήσει ο Ζελένσκι μαζί έναν μαχητή του ναζιστικού Τάγματος Αζόφ, ούτε που στον Έλληνα πρωθυπουργό παραχωρήθηκε το «προνόμιο» να απευθυνθεί δια ζώσης στο αμερικανικό Κογκρέσο.
Παράλληλα, η πρόσδεση του ελληνικού κράτους στο στρατόπεδο του δυτικού ιμπεριαλισμού, επιτρέπει στον ελληνικό καπιταλισμό να ελίσσεται, διατηρώντας βαθμούς ελευθερίας που προωθούν τα ιδιαίτερα συμφέροντά του, ιδίως αν αυτά σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με τις δραστηριότητες της ηγεμονικής μερίδας του ελληνικού κεφαλαίου, του ελληνικού εφοπλισμού, που παίζει κεντρικό ρόλο στη διακίνηση των κινεζικών εξαγωγών προς τον υπόλοιπο κόσμο. Οι προνομιακές οικονομικές σχέσεις του ελληνικού κράτους με την Κίνα, καίτοι πρόκειται για τον κύριο ίσως γεωπολιτικό και οικονομικό ανταγωνιστή των ΗΠΑ, αποτελούν έτσι χαρακτηριστική περίπτωση: παραχώρηση της μετοχικής πλειοψηφίας του ΟΛΠ στην COSCO και του 25% του ΑΔΜΗΕ στην κινεζική State Grid, στενή συνεργασία του ΟΤΕ με την κινεζική Huawei, παρότι τα προϊόντα της τελευταίας έχουν απαγορευτεί στις ΗΠΑ, τη Βρετανία, την Ιαπωνία, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και την Ταϊβάν, ενώ αρκετές άλλες δυτικές χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Γερμανίας και Γαλλίας, εξετάζουν την πιθανότητα εισαγωγής περιορισμών στα προϊόντα της εταιρίας, στο πλαίσιο του ανταγωνισμού της Δύσης με την Κίνα.22
Αυτή την ισορροπία, ανάμεσα στην πρόσδεση στις στρατηγικές του δυτικού ιμπεριαλισμού υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ και στους βαθμούς ελευθερίας των ιδιαίτερων ελληνικών ιμπεριαλιστικών επιδιώξεων, πλήττουν τα επεισόδια με την κατάληψη του ιρανικού πετρελαιοφόρου από τις ελληνικές αρχές στις 14/4/2022 και την, ως αντίποινα, κατάληψη δύο ελληνικών πετρελαιοφόρων από το Ιράν στις 27/5/2022. Το ιρανικό πλοίο δεν ανήκε σε εταιρία στην οποία είχαν επιβληθεί δυτικές κυρώσεις και επομένως οι ελληνικές αρχές ήραν την αρχική απόφαση δέσμευσής του. Με διάβημα όμως των ΗΠΑ, το πλοίο δεσμεύθηκε εκ νέου διότι «βρισκόταν ήδη από το καλοκαίρι του 2021 στη “μαύρη” λίστα των ΗΠΑ για μεταφορά ιρανικού πετρελαίου».23 Αρχικά δόθηκε η άδεια να κατασχεθεί το φορτίο των 100.000 τόννων πετρελαίου από αμερικανικά δεξαμενόπλοια, παρότι «η διαδικασία εμπεριέχει “τεράστιους περιβαλλοντικούς κινδύνους”», όπως επισημαίνει η Καθημερινή, εφημερίδα ιδιοκτησίας του εφοπλιστή Αλαφούζου (βλ. και υποσ. 18), παίρνοντας αποστάσεις από τις κυβερνητικές αποφάσεις στη συγκεκριμένη περίπτωση. Η απόφαση αργότερα ανακλήθηκε, κάτι που προφανώς δημιουργεί προϋποθέσεις για τη λήξη του επεισοδίου με την απελευθέρωση τόσο του ιρανικού όσο και των ελληνικών πλοίων και των φορτίων τους.
Αποκαλύπτεται επομένως ότι η δράση του κράτους, ως του «συλλογικού κεφαλαιοκράτη», καθορίζεται από την αποτύπωση σε αυτό του ιστορικού κοινωνικού συσχετισμού δυνάμεων, γεγονός που ενίοτε οδηγεί σε παλινωδίες και αντιφατικές «αποφάσεις». Εντούτοις, όσο δεν ανατρέπονται οι στρατηγικοί προσανατολισμοί του ελληνικού καπιταλισμού, ο Αμερικανός υπουργός εξωτερικών μπορεί να δηλώνει, χωρίς να κινδυνεύει να διαψευστεί: «οι Ηνωμένες Πολιτείες στέκονται δίπλα στην Ελλάδα, τον σύμμαχό μας κλειδί στο ΝΑΤΟ και εταίρο, απέναντι σε αυτή την αδικαιολόγητη κατάσχεση».24
3. Η αδύνατη συμμόρφωση της εργασίας και των κινημάτων
Στα τρία χρόνια της διακυβέρνησής της, η ΝΔ έχει κάνει σαφή την αντιδραστική – ακροδεξιά πολιτεία και στοχοθεσία της: Συγκράτηση των κατακρεουργημένων από τα Μνημόνια εργατικών και λαϊκών εισοδημάτων, χτύπημα των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, συρρίκνωση των δημοκρατικών θεσμών, στραγγαλισμός των όποιων χώρων αυτόνομης δράσης, λυσσώδης καταστολή των κινημάτων, προσεκτική αλλά συνεχώς αυξανόμενη ένταση ιδιωτικοποίησης της κοινωνικής ασφάλισης, είσοδος του ιδιωτικού κεφαλαίου και της λογικής του στην κρατική διοίκηση (ιδιοποίηση τομέων της κρατικής διοίκησης από το κεφάλαιο, αλλά και επίταση της επιχειρηματικής λογικής της ίδιας της διοίκησης), ρεβανσιστική καταπολέμηση των κινηματικών κατακτήσεων προηγούμενων περιόδων, παρεμβάσεις για τον έλεγχο της δικαιοσύνης, καλλιέργεια μιας ρατσιστικής ξενοφοβίας, απεύθυνση στα πιο καθυστερημένα και αντιδραστικά τμήματα της κοινωνίας μέσα από τη σοβινιστική ρητορεία, την επίκληση έξωθεν «απειλών» και την «πάταξη» της έσωθεν «ανομίας», τη χρησιμοποίηση δημόσιων κονδυλίων για τη συντήρηση μιας reality-show «ενημέρωσης» που καθημερινά σκηνοθετεί ένα «κλίμα συναίνεσης» και «επιτυχιών».
Ο εργασιακός μεσαίωνας τον οποίο έχουν διαμορφώσει ο «Νόμος Χατζηδάκη» και τα άλλα αντεργατικά κυβερνητικά μέτρα (βλ. Το Editorial και τα σχετικά άρθρα του τ. 156 των Θέσεων) αποτυπώνεται στο επίπεδο των αμοιβών των εργαζομένων, τόσο απόλυτα όσο και συγκριτικά με χώρες με ανάλογο ή χαμηλότερο κατά κεφαλή ΑΕΠ. Το 18% των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα, όντας μερικής απασχόλησης, αμείβεται με έως 500 ευρώ μικτά, το 33% με έως 700 ευρώ μικτά, ενώ με έως 800 ευρώ μικτά αμείβεται το 47%. Αντίστοιχα, το 27% των συνταξιούχων λαμβάνει έως 500 ευρώ μηνιαίως και 46% έως 700 ευρώ.25 Οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα έχουν μέσο μισθό το 83,6% του μέσου μισθού των εργαζόμενων στην Πολωνία, όταν το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Ελλάδας είναι 110% του αντίστοιχου πολωνικού.26 Και βεβαίως οι εργαζόμενοι που απορρίπτουν τους μισθούς πείνας τιμωρούνται. Σύμφωνα με το άρθρο 22 του «Νόμου Χατζηδάκη»: «Εάν ο αναζητών εργασία αρνηθεί τρεις (3) προσφερόµενες θέσεις εργασίας, οι οποίες είναι σύµφωνες µε το Ψηφιακό Ατοµικό Σχέδιο Δράσης και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του αναζητούντος εργασία που έχουν αποτυπωθεί σ’ αυτό, διακόπτεταιη καταβολή των παροχών της περ. (α) της παρ. 1 του άρθρου 20 [επίδομα ανεργίας, επιδόματα μακροχρόνια ανέργων κλπ.] και ο αναζητών εργασία διαγράφεται από το Ψηφιακό Μητρώο Δ.ΥΠ.Α. για δύο (2) έτη».
Εντούτοις, η Ελλάδα έχει το υψηλότερο κόστος βενζίνης και το ακριβότερο ρεύμα στη χονδρική στην Ευρώπη. Παράλληλα, η σκόπιμη υποστελέχωση σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό των δημόσιων νοσοκομείων και οι επίσης σκόπιμες ελλείψεις τους σε μέσα και υλικές υποδομές έχουν σαν αποτέλεσμα να παρουσιάζει η Ελλάδα τους περισσότερους θανάτους από COVID-19 ανά εκατομμύριο κατοίκων, καθώς δεν επαρκούν οι άνθρωποι και τα μέσα για να ανταποκριθούν με πληρότητα στις νοσοκομειακές λοιμώξεις και επιπλοκές όσων ασθενών νοσηλεύονται σε κρίσιμη κατάσταση. Και βέβαια, όπως και το περσινό καλοκαίρι, ο κρατικός μηχανισμός δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μια φωτιά εντός Αττικής, ακόμα κι αν έχει εκκινήσει από χαμηλή βλάστηση, πριν καταστρέψει κατοικημένες περιοχές.27
Τα τμήματα του ελληνικού πληθυσμού που αντιμετωπίζουν υπερβολικό συνολικό κόστος στέγης (δαπάνη για ενοίκια/χρεολύσια, ηλεκτρισμό, θέρμανση κλπ.) είναι υπερδιπλάσια αυτών της Ε.Ε. και σαφώς ψηλότερα της δεύτερης σε υπερβολικό κόστος Γερμανίας. Στην Ελλάδα πρόκειται αφενός για το 80,5% των ατόμων που ανήκουν στη χαμηλότερη εισοδηματική κατηγορία (το κάτω πεμπτημόριο της κλίμακας εισοδημάτων), έναντι του αντίστοιχου 64,3% στη Γερμανία και 37,3% στην Ευρωζώνη, και αφετέρου για το 39,7% των ατόμων στη δεύτερη χαμηλότερη κατηγορία (2ο πεμπτημόριο) και το 20% στο 3ο πεμπτημόριο, έναντι αντίστοιχα 20,7% και 9,6% στη Γερμανία, 10,3% και 4,5% στην Ευρωζώνη. Αυτά τα μεγέθη δείχνουν μία ιδιαίτερη ελληνική συνθήκη που διαμορφώθηκε από τα Μνημόνια και την αδυναμία των υποτελών τάξεων να αποτρέψουν την εις βάρος τους οργάνωση της διανομής και αναδιανομής του εισοδήματος και του πλούτου.
Την εικόνα του κοινωνικού ζόφου και της απαξίωσης της εργασίας και του κοινωνικού κράτους προσπαθεί να συγκαλύψει η κυβερνητική προπαγάνδα και τα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα που την «τεκμηριώνουν». Μετά την περίφημη «λίστα Πέτσα» του 2020, 28 νέα Κοινή Υπουργική Απόφαση ορίζει, προφανώς ως νέα συνεισφορά στην αντικειμενική ενημέρωση: «Θεσπίζεται πρόγραμμα χρηματοδότησης για την οικονομική στήριξη επιχειρήσεων έκδοσης εφημερίδων πανελλήνιας κυκλοφορίας και περιφερειακών και τοπικών εφημερίδων, των παρόχων περιεχομένου περιφερειακής εμβέλειας επίγειας ψηφιακής τηλεόρασης, των ραδιοφωνικών σταθμών, του περιοδικού τύπου και των επιχειρήσεων ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης» (ΚΥΑ 81/2022, ΦΕΚ 2568/Β/24-5-2022). Και επειδή βεβαίως δεν μπορεί να συμμορφωθεί το σύνολο του δημοσιογραφικού κόσμου, επιστρατεύονται οι μηχανισμοί καταστολής. Η νομοθετική τροπολογία που ψηφίστηκε τον Νοέμβριο του 2021 και προέβλεπε ποινές φυλάκισης και χρηματικά πρόστιμα στους διαδίδοντες ψευδείς (κατά την κρίση των αρχών) ειδήσεις, και οι αγωγές αποζημίωσης για «συκοφαντική δυσφήμιση». Και επειδή ίσως όλα αυτά να μην κρίθηκαν αρκετά, δημοσιογράφοι πέφτουν θύματα παράνομων ηλεκτρονικών παρακολουθήσεων από κρατικές υπηρεσίες, 29 στις οποίες μάλιστα παρακολουθήσεις υπάρχουν υπόνοιες ότι εμπλέκεται το Μέγαρο Μαξίμου, στο οποίο υπάγεται απευθείας και η ΚΥΠ. 30 Όμως οι διώξεις αυτές της αντιπολιτευτικής δημοσιογραφίας ήταν τόσο κραυγαλέες που προκάλεσαν διεθνείς αντιδράσεις. Στην παγκόσμια κατάταξη για την Ελευθερία του Τύπου που συντάσσουν οι «Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα» η Ελλάδα κατατάσσεται τελευταία στην Ευρώπη, 108 η σε σύνολο 180 χωρών παγκοσμίως, ενώ το ζήτημα απασχόλησε ακόμα και τους αξιωματούχους της ΕΕ, με αποτέλεσμα την αναδίπλωση της Κυβέρνησης, που απέσυρε τον νόμο για τις «ψευδείς ειδήσεις». 31
Όμως το όργιο της κρατικής καταστολής στρέφεται κυρίως κατά του εργατικού και νεολαιίστικου κινήματος. Εργαζόμενοι χτυπημένοι από τα ΜΑΤ συλλαμβάνονται και κάποιος από αυτούς δένεται με χειροπέδες σε αναπηρικό καροτσάκι στο νοσοκομείο, 32 στο όργιο αστυνομικής βίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) ένας φοιτητής πέφτει αιμόφυρτος στο έδαφος από ευθεία βολή βομβίδας κρότου-λάμψης στο πρόσωπο, ενώ ο πρωθυπουργός ρητορεύει στη Βουλή για «επαγγελματίες τραυματίες».33 Το όργιο καταστολής στα Πανεπιστήμια, όπως και η θέσπιση της πανεπιστημιακής αστυνομίας (βλ. το σχετικό άρθρο του Δημήτρη Δαμίγου στο προηγούμενο τεύχος, τ. 159, των Θέσεων ) έχει ως κύριο στόχο την «πειθάρχηση» του φοιτητικού κινήματος. Το ίδιο και ο νέος νόμος για τα Πανεπιστήμια, που ακυρώνει την αυτονομία τους, εξαφανίζει και τα τελευταία υπολείμματα δημοκρατικών λειτουργιών, «καταργεί» τις φοιτητικές παρατάξεις και μετατρέπει τις Ανώτατες Σχολές σε οιονεί «επιχειρήσεις», καθώς αφήνει την αναζήτηση ιδίων πόρων ως τη μοναδική διέξοδο επιβίωσής τους, υποκατάστατο της συρρικνούμενης δημόσιας χρηματοδότησής τους. 34
Απέναντί της η κυβέρνηση δεν έχει βέβαια τα κόμματα της Κεντροαριστεράς, ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ, τα οποία παρά το όποιο αριστερό παρελθόν τους έχουν πλέον μετατραπεί, μέσα από τη διαχείριση της κυβερνητικής εξουσίας, σε κόμματα του κράτους , δηλαδή κόμματα εναρμονισμένα με τις βασικές στρατηγικές του ελληνικού κεφαλαίου και των διεθνών του αρθρώσεων. Απέναντί της έχει το εργατικό και νεολαιίστικο κίνημα, που έδειξαν πλέον ότι μπορούν να κατακτούν νίκες και να ακυρώνουν στην πράξη πολιτικές. Οι κινητοποιήσεις των συνδικάτων, 35 η νίκη της Ένωσης Εργαζομένων Διακίνησης Εμπορευματοκιβωτίων στον Πειραιά και η υπογραφή τελικώς στις 26/5/2022 συλλογικής σύμβασης εργασίας 36 με την Cosco, η θεαματική πτώση του κυβερνητικού κόμματος στις φετινές φοιτητικές εκλογές, 37 οι μαζικές φοιτητικές κινητοποιήσεις ενάντια στην αντιδραστική μετάλλαξη των Πανεπιστημίων και την κρατική βία, δείχνουν ότι ο συντηρητικός χειμώνας της τελευταίας δεκαετίας μπορεί να είναι προσωρινός, ότι «αυτός ο κόσμος μπορεί να αλλάξει»!
4. Σαράντα χρόνια Θέσεις. Και συνεχίζουμε!
Καθώς η εκδοτική μας προσπάθεια συμπληρώνει 40 χρόνια συνεχούς και συνεπούς ανά τρίμηνο παρουσίας, αισθανόμαστε κάποια υπερηφάνεια ότι έχουμε συμβάλει στη διαμόρφωση ενός αξιόλογου κριτικού μαρξιστικού κοινού συγγραφέων και αναγνωστών, και έχουμε επηρεάσει ευρύτερα τον χώρο της μαρξιστικής Αριστεράς, οργανωμένο ή μη. Στα 160 τεύχη του περιοδικού φιλοξενήθηκαν στις σελίδες των Θέσεων περισσότεροι από 395 συγγραφείς, ενώ δημοσιεύτηκαν περισσότερα από 100 κείμενα σε μετάφραση, μερικά από τα οποία είχαν συγγραφεί ειδικά για τις Θέσεις . Ενδεικτικό στοιχείο για την επισκεψιμότητα της Ιστοσελίδας μας [www.theseis.com] είναι ότι τα σημειώματα της Συντακτικής Επιτροπής των τευχών 1-157 είχαν κατά τη δεκαετία 2011-2021 περισσότερες από 548.000 επισκέψεις.
Γιορτάζοντας τα σαράντα χρόνια του περιοδικού μας, καλούμε τους συνεργάτες και τους φίλους μας την Παρασκευή 21 Οκτωβρίου 2022 στον κήπο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων ( Ερμού 134, 10553 Αθήνα), από τις 18.00 έως τις 23.00, να συζητήσουμε και να χαλαρώσουμε με ένα ποτό και μουσική.
Επίσης, οι Θέσεις διοργανώνουν σειρά 10 Σεμιναρίων με θέμα «Έθνος, ιμπεριαλισμός, πόλεμος» .
Τα σεμινάρια θα συντονίσει ο Γιάννης Μηλιός, ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Ε.Μ. Πολυτεχνείο και διευθυντής των Θέσεων, και θα λάβουν χώρα Τετάρτες 19.30-22.00, στις ακόλουθες ημερομηνίες:
12/10/2022, 26/10/2022, 9/11/2022, 23/11/2022, 7/12/2022, 21/12/2022, 11/1/2023, 25/1/2023, 8/2/2023, 22/2/2023.
Όσες/οι ενδιαφέρονται καλούνται να επικοινωνήσουν ηλεκτρονικά με τον συντονιστή (john.milios@gmail.com) μέχρι τις 30/9/2022, επισυνάπτοντας ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα.
Τα σεμινάρια είναι δωρεάν και σε αυτά θα συμμετάσχουν μέχρι 25 άτομα. Σε περίπτωση που ο αριθμός των αιτήσεων συμμετοχής είναι μεγαλύτερος θα διεξαχθεί κλήρωση. Μετά το τέλος των σεμιναρίων θα παρέχεται σχετική βεβαίωση συμμετοχής για όσες/ους το επιθυμούν.
1 «Γερμανικό εγχειρίδιο πολέμου», σε Μπέρτολτ Μπρεχτ – Ποιήματα, μτφ. Μάριου Πλωρίτη, Θεμέλιο, 2000. Έχει μελοποιηθεί από τον Θάνο Μικρούτσικο το 1978 (δίσκος Μουσική πράξη στον Μπρεχτ).
2 https://tass.com/politics/1458441 · https://tass.com/world/1459161
3 https://gr.euronews.com/2022/04/11/filorosoi-aytonomistes-ypo-ton-plhrh-elegxo-mas-h-marioypolh
4 https://www.cbc.ca/news/world/russia-ukraine-war-1.6439199
5 https://www.efsyn.gr/kosmos/eyropi/338193_oykranos-efedros-ypostratigos-apopeirathike-na-fygei-apo-tin-hora
6 https://www.euro2day.gr/news/world/article/2132755/o-zelenski-antikatesthse-ton-epikefalhs-ton-dyname.html?utm_source=e2drelated&utm_medium=textlinks · https://www.bbc.com/news/world-europe-61626017
7 https://www.efsyn.gr/kosmos/eyropi/342146_paramenei-i-entasi-metaxy-berolinoy-kai-kieboy-o-solts-sto-kadro
8 https://foreignpolicy.com/2022/05/27/putin-russia-dissent-ukraine-war-hawks/
9 https://cepr.org/content/blueprint-reconstruction-ukraine
10 https://en.wikipedia.org/wiki/Russia_in_the_European_energy_sector
11 «Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι από τους εισαγωγείς φυσικού αερίου έχουν ήδη ανοίξει τους λογαριασμούς τους σε ρούβλια στην Gazprom», δήλωσε στις 12/5/2022: https://m.naftemporiki.gr/story/1862013/alloi-deka-europaioi-agorastes-anoigoun-logariasmous-gia-pliromes-aeriou-se-roublia
12 https://www.naftemporiki.gr/story/1862726 · http://www.naftemporiki.gr/finance/story/1870021·
13 https://www.efsyn.gr/kosmos/eyropi/345901_faidres-dikaiologies-fon-nter-laien-gia-mi-empargko-sto-rosiko-petrelaio
14 https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/russia-sanctions-not-functioning-croatian-president-warns/
15 https://www.aljazeera.com/amp/news/2022/2/17/infographic-russia-ukraine-and-the-global-wheat-supply-interactive
16 https://www.cnn.gr/kosmos/story/313408/episitistiki-krisi-pos-oligopolia-kai-elleipsi-poikilias-stis-kalliergeies-trofodotoyn-to-fainomeno · https://swentr.site/business/555729-food-fertilizers-russia-food-crisis/
17 https://www.weforum.org/agenda/2022/05/kissinger-these-are-the-main-geopolitical-challenges-facing-the-world-right-now/
18 https://www.reportersunited.gr/8781/anichneytis-tanker-oloi-oi-ellines-efoplistes-poy-metaferoyn-to-rosiko-petrelaio-en-meso-polemoy/#Άλλο_οι_κυρώσεις_άλλο_η_νομιμότητα
19 https://www.aa.com.tr/en/politics/growing-us-military-presence-in-greece-can-lead-to-undesired-scenarios-in-aegean-experts-warn/2596928
20 https://www.aljazeera.com/features/2022/5/10/ukraine-war-speeds-greeces-transition-to-eu-energy-gateway
21 https://www.902.gr/eidisi/politiki/291339/arnoyntai-na-valoyn-plati-sti-metafora-natoikon-armaton
22 https://www.statista.com/chart/17528/countries-which-have-banned-huawei-products/
23 https://www.kathimerini.gr/society/561878113/apantlisi-iranikoy-petrelaioy-apo-to-pegas-ystera-apo-amerikaniko-aitima/
24 https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1868094
25 https://www.euro2day.gr/news/economy/article/2120573/poso-plhronontai-shmera-oi-ergazomenoi-sthn-ellada.html·
26 https://www.statista.com/statistics/557777/average-annual-salaries-in-europe/
27 https://m.902.gr/eidisi/politiki/297460/i-pyrkagia-se-notia-kai-anatoliki-attiki-edeixe-xana-ti-gymnia-tis-politikis
28 https://www.efsyn.gr/politiki/kybernisi/250925_apokalyfthike-ti-ekrybe-i-lista-petsa
29 https://www.efsyn.gr/politiki/344025_paraharaxi-domain-gnoston-istoselidon-meso-predator-kai-polites-sto-stohastro
30 https://www.efsyn.gr/politiki/kybernisi/346616_oi-parakoloythiseis-kai-o-megalos-anipsios
31 https://www.efsyn.gr/tehnes/media/345583_pairnei-piso-nomo-gia-ta-fake-news
32 https://www.902.gr/eidisi/ergazomenoi-symmahia/291877/traymatias-me-heiropedes-sto-karotsaki-aishos
33 https://www.rosa.gr/politiki/epangelmaties-travmaties-protofanis-epithesi-mitsotaki-ston-travmatia-foititi-tou-apth/
34 https://selidodeiktis.edu.gr/2022/06/03/νομοσχέδιο-κεραμέως-οι-πανεπιστημια/
35 https://www.902.gr/eidisi/ergatiki-taxi/296556/kinitopoiisi-ston-sev-apaitontas-na-ypografoyn-kladikes-sse-video-foto
36 https://www.902.gr/eidisi/ergatiki-taxi/294980/oi-agones-ehoyn-apotelesmata-katohyronoyme-osa-kerdisame-kai-synehizoyme
37 https://prin.gr/2022/05/foititikes-ekloges-simperasmata/
9