Μεγάλη αναταραχή…

1. Το σκάνδαλο των υποκλοπών ως μηχανισμός αποκάλυψης υπόγειων διεργασιών

Με έκπληξη πληροφορηθήκαμε ότι γίνονται υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων στην Ελλάδα και μάλιστα πολιτικών, αρχηγών κόμματος ή μη (Ανδρουλάκης, Σπίρτζης, …), κομμάτων (ΚΚΕ) και δημοσιογράφων (Κουκάκης, Μαλιχούδης …). Μέχρι τώρα νομίζαμε ότι αυτά γίνονται μόνο στο εξωτερικό. Για παράδειγμα, όπως αναφέρουν σχετικά ρεπορτάζ, στα διαβαθμισμένα έγγραφα των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ που διατηρούσε στην κατοικία του στο Mar a Lago της Φλόριντα ο Ντόναλντ Τραμπ, και τα οποία κατάσχεσε το FBI, υπήρχαν απόρρητες αναφορές για τη σεξουαλική ζωή του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν.1

Ευλόγως λοιπόν, όταν έγιναν γνωστές οι πληροφορίες για τις παρακολουθήσεις, τέθηκε από την «κοινή γνώμη» το ερώτημα: αποκάλυψη ή συγκάλυψη; Το ερώτημα κυριάρχησε στην πολιτική σκηνή της χώρας από τα τέλη Ιουλίου, όταν αποκαλύφθηκε η παρακολούθηση του Νίκου Ανδρουλάκη με βάση το λογισμικό Predator.

Είχε βέβαια προηγηθεί η καταγγελία του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη, σύμφωνα με την οποία οι επικοινωνίες του παρακολουθούνταν από τη στιγμή που ξεκίνησε έρευνα για «θέματα που καταδείκνυαν τον τρόπο που συγκεκριμένες νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης Μητσοτάκη ευνοούσαν το διακεκριμένο οικονομικό έγκλημα».2 Οι καταγγελίες Κουκάκη έγιναν ήδη το 2020, όμως, όπως ο ίδιος εξήγησε στις 16/8/2022: «Έχουν περάσει δυο χρόνια από τη στιγμή που κατήγγειλα στην Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών την πρώτη παρακολούθησή μου. Έκτοτε η ελληνική Δικαιοσύνη είχε κινηθεί με πολύ αργά βήματα».3

Αντίθετα με την υπόθεση Κουκάκη, η ελληνική δικαιοσύνη κινήθηκε ταχύτατα όταν η εφημερίδα μπαμ στο ρεπορτάζ δημοσίευσε στις 28/8/2022 στοιχεία σύμφωνα με τα οποία το 2016, επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, «στο στόχαστρο της ΕΥΠ […] είχε μπει […] ο πρώην γενικός γραμματέας της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ Σπύρος Σαγιάς αλλά και ο πρώην επικεφαλής του ΤΑΙΠΕΔ και υφυπουργός Ανάπτυξης, Στέργιος Πιτσιόρλας». 4 Δόθηκε αμέσως εντολή για τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης από την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, στο πλαίσιο αυτόφωρης διαδικασίας για ενδεχόμενη παράνομη χρήση υπηρεσιακού απορρήτου.

Άλλη μεγάλη έκπληξη εδώ: Εκτελούσε παρακολουθήσεις και η «πρώτη φορά Αριστερά»;

Όπως σημειώσαμε στο Editorial του προηγούμενου τεύχους των Θέσεων, η σχέση της Ελλάδας με την Κίνα είναι στρατηγικού χαρακτήρα ανεξαρτήτως κυβερνήσεως, όπως άλλωστε οφείλει να είναι και κάθε αντίστοιχη σχέση που αφορά «ζωτικά εθνικά συμφέροντα», όπως αυτά που θα μπορούσαν να προωθήσουν τις δραστηριότητες του ελληνικού εφοπλισμού και γενικότερα τις «επενδύσεις» από το εξωτερικό.

Πάντως το συμπέρασμα είναι ένα: ο δικαστικός μηχανισμός παρεμβαίνει πάντοτε με σοφία, άλλοτε με αργά βήματα, άλλοτε με αστραπιαίες κινήσεις, ώστε να επιτυγχάνεται πάντοτε η διαλεύκανση των υποθέσεων, η διαφύλαξη του κρατικού απορρήτου και γενικότερα η έννομη τάξη.

Και ναι μεν το σκάνδαλο των υποκλοπών οδήγησε στην αντικατάσταση του επικεφαλής της ΕΥΠ, του γενικού γραμματέα του πρωθυπουργού (που τυχαίνει να είναι και ανιψιός του) και του γενικού γραμματέα του υπουργείου ΠΡΟΠΟ, όμως το σημαντικότερο είναι ότι έφερε στην επιφάνεια σημαντικές υπόγειες διεργασίες που αφορούν τα στηρίγματα του πρωθυπουργού (και κατ’ επέκταση της κυβέρνησης), τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

Στο εσωτερικό, έγινε κατ’ αρχάς προφανής η «εκ των πραγμάτων» σύγκλιση των τριών κεντροαριστερών σχηματισμών, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ και ΜΕΡΑ25, ζήτημα στο οποίο έχουμε αναφερθεί επανειλημμένα.5 Στο πλαίσιο αυτό αξίζει να επισημάνουμε την ηχηρή αποστασιοποίηση από το κλίμα «αριστείας» που καλλιεργούσε η κυβέρνηση αφενός των μέχρι σήμερα μη ανοιχτά αντιπολιτευόμενων Ευάγγελου Βενιζέλου και Νίκου Αλιβιζάτου (πρώην προέδρου «επιτροπής» που σύστησε η κυβέρνηση για την «τακτική παρακολούθηση» περιπτώσεων αστυνομικής αυθαιρεσίας), αλλά και αρκετών άλλων νομικών, και αφετέρου του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή και του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου.

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος δήλωσε ότι «οφείλουν να κινηθούν αμέσως τα αρμόδια όργανα της ποινικής δικαιοσύνης που δεν έχουν να περιμένουν καμία κοινοβουλευτική διαδικασία ως προς την ποινική ευθύνη προσώπων που δεν εμπίπτουν στο άρθρο 86 Συντ.», και κατέληξε: «Μπορούν άραγε να παρακολουθούνται πολιτικά πρόσωπα, βουλευτές και αρχηγοί κομμάτων, για λόγους “εθνικής ασφάλειας” εάν το σταθμίσει ο εκάστοτε πρωθυπουργός και το εγκρίνει ένας εισαγγελέας εφετών; Όχι βέβαια».6

Ο Νίκος Αλιβιζάτος, αφού αναρωτήθηκε: «ποιοι “λόγοι εθνικής ασφάλειας” επέβαλαν […] την παρακολούθηση […] του κ. Ανδρουλάκη, ο οποίος μάλιστα, για να χρησιμοποιήσω μια λέξη της μόδας, δεν είχε δώσει έως τότε δείγματα “εξωσυστημικής” συμπεριφοράς;», υποστήριξε: «Σε όλες τις προηγμένες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, είθισται πράγματι οι κυβερνήσεις – και όχι απλώς οι εμπλεκόμενοι Υπουργοί – να παραιτούνται όταν αποκαλύπτονται μείζονα σκάνδαλα· και τούτο όταν σε αυτά εντοπίζονται και πρωθυπουργικές ευθύνες. […] Αυτό, κατά τη γνώμη μου, θα συμβεί και σε μας, αν η υπό εξέλιξη δικαστική έρευνα και η έρευνα της ΑΔΑΕ αποκαλύψουν ότι, εκτός από τον κ. Ανδρουλάκη, η ΕΥΠ παρακολουθούσε τα τελευταία χρόνια και άλλους πολιτικούς ηγέτες».7 Σε εκδήλωση μάλιστα που διοργανώθηκε στις 14/9/2022 από το Νομικό Βήμα που εκδίδει ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, με ομιλητές τους Ε. Βενιζέλο, Ν. Αλιβιζάτο, Γ. Καραβοκύρη και Μ. Σταθόπουλο, ο τελευταίος υποστήριξε επίσης την άποψη «ότι ο πρωθυπουργός ως επικεφαλής της ΕΥΠ έχει ο ίδιος αντικειμενικές ευθύνες και θα έπρεπε να παραιτηθεί».8

Ο Κώστας Καραμανλής, από τα Ανώγεια της Κρήτης, υποστήριξε στις 31/8/22: «Διαύγεια και διαφάνεια είναι […] θεμελιώδη ζητούμενα για σύννομο και ομαλό δημόσιο βίο. Ακόμη περισσότερο όταν προκύπτουν ζητήματα όπως αυτό της παρακολούθησης τηλεφώνου πολιτικού αρχηγού, δημοσιογράφου ή κάθε πολίτη. […] Η επίκληση του απορρήτου σε τέτοιες περιπτώσεις υποτάσσεται στην ανάγκη κάθαρσης του δημόσιου βίου. Όλα στο φως λοιπόν και από εκεί και πέρα απαραίτητες και με διακομματική συνεργασία οι διορθώσεις του θεσμικού καθεστώτος που  διέπει και την άρση του τηλεφωνικού απορρήτου αλλά και την εν γένει λειτουργία των μυστικών υπηρεσιών».9

Λίγες μέρες πριν, στις 16/8/2022, ο Προκόπης Παυλόπουλος δήλωνε: « Βιώνοντας, λοιπόν, σήμερα στον Τόπο μας τους κινδύνους που ελλοχεύουν λόγω της παραβίασης […] του […] δικαιώματος του απορρήτου των επικοινωνιών εις βάρος πολιτών […] έχω την υποχρέωση να επισημάνω και τα εξής: Η πολιτική ευθύνη εκείνων, οι οποίοι ασκούν την εξουσία που τους έχει ανατεθεί με βάση την λαϊκή ετυμηγορία είναι, εκ φύσεως και εξ ορισμού, αντικειμενική […] ενώ δεν νοείται η μετάθεσή της, καθ’ οιονδήποτε τρόπο, σε άλλους».

Όμως ιδιαίτερα αιχμηρή και ηχηρή υπήρξε η κριτική προς την κυβέρνηση από σημαντική μερίδα του «έγκυρου» διεθνούς συστημικού τύπου.

Στις 12/8/2022, οι New York Times σε άρθρο με τίτλο «Ένα ελληνικό σκάνδαλο αντηχεί καθώς οι υποκλοπές επεκτείνονται στην Ευρώπη» σημειώνουν: «Οι αποκαλύψεις ότι το κινητό τηλέφωνο ενός κορυφαίου πολιτικού της αντιπολίτευσης παρακολουθήθηκε έχουν συγκλονίσει την κυβέρνηση και έχουν τροφοδοτήσει τις ανησυχίες για το πόσο διαδεδομένη είναι αυτή η παρακολούθηση».10 Η ίδια εφημερίδα επανήλθε στο ζήτημα στις 22/8/2022, με πρωτοσέλιδο άρθρο που έφερε τον τίτλο: «Η σήψη στην καρδιά της Ελλάδας είναι πλέον ξεκάθαρη ώστε να τη δουν όλοι», στο οποίο γίνονται ανοικτοί υπαινιγμοί για τη σχέση της κυβέρνησης Μητσοτάκη με την εταιρία παραγωγής και εμπορίας λογισμικού παρακολούθησης Intellexa:

«Τις τελευταίες εβδομάδες, ένα σκάνδαλο υποκλοπών αποκάλυψε με εντυπωσιακό τρόπο την υποκείμενη σήψη. Χαρακτηρισμένο ως το Watergate της Ελλάδας, αποκάλυψε το βάθος της παρακολούθησης κάτω από την αστραφτερή επιφάνεια. […] Υπό τον κ. Μητσοτάκη, η εθνική επιτήρηση έχει επεκταθεί σε μια εν πολλοίς ανεξέλεγκτη γραφειοκρατία. Μια από τις πρώτες του πράξεις ως πρωθυπουργός ήταν να θέσει τις ελληνικές μυστικές υπηρεσίες υπό τον άμεσο έλεγχο του γραφείου του […]. Έκτοτε, ο αριθμός των παρακολουθούμενων ελληνικών τηλεφώνων αυξάνεται σταθερά. Κατά μέσο όρο πέρυσι, 42 συσκευές εγκρίνονταν για υποκλοπή κάθε μέρα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν συνολικά περισσότερα από 15.000 ελληνικά τηλέφωνα υπό κυβερνητική παρακολούθηση ανά πάσα στιγμή. […] Θα μπορούσαν οι υπηρεσίες πληροφοριών της Ελλάδας, που ήδη διεξάγουν μια τεράστια εκστρατεία παρακολούθησης, να έχουν αναθέσει ακόμη πιο αδιάκριτες υποκλοπές σε μια σκιώδη ιδιωτική εταιρεία; Θα μπορούσε η κυβέρνηση του κ. Μητσοτάκη να βρίσκεται πίσω από το χακάρισμα; […] Τα γραφεία της Intellexa στην Αθήνα, για παράδειγμα, δεν έχουν ακόμη υποστεί έφοδο και πιθανότατα συνεχίζουν να λειτουργούν. Γιατί;»11

Όπως αντλούμε από τη δημοσιογραφική έρευνα, η Intellexa αποτελεί «ομπρέλα εταιρειών τεχνολογίας παρακολούθησης, που ιδρύθηκε […] το 2019 και εμπλέκεται στη σκοτεινή ιστορία με τις παρακολουθήσεις στην Κύπρο […]. Η εταιρεία […] πλέον εμφανίζεται με έδρα την Αθήνα, καταχωρημένη στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών με την επωνυμία “INTELLEXA ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ”, με κύρια δραστηριότητα τις “υπηρεσίες σχεδιασμού και ανάπτυξης τεχνολογιών της πληροφορίας για εφαρμογές”».12

Σε παρόμοιο κλίμα με τους New York Times, το Politico είχε επισημάνει ήδη στις 8/8/2022 ότι «ενώ δημοσιογράφοι προσπαθούσαν να αποκαλύψουν την φερόμενη παρακολούθηση δημοσιογράφων, η κυβέρνηση Μητσοτάκη ψήφισε νόμο που απαγορεύει στους πολίτες να μάθουν εάν είχαν παρακολουθηθεί».13 Αργότερα, στις 25/8/2022, το Politico, με κεντρικό δημοσίευμά του, υποχρέωσε τον κυβερνητικό εκπρόσωπο σε αναδίπλωση, όταν αυτός απαξίωσε τη δημοσιογράφο του μέσου και πρόεδρο της Ένωσης Ανταποκριτών Ξένου Τύπου Νεκταρία Σταμούλη. Ο Οικονόμου παραδέχθηκε: «σε σχέση με την χθεσινή αναφορά μου, στη δήλωσή μου, στην κυρία Σταμούλη, οφείλω να πω ότι ελέχθη καθ’ υπερβολή και θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί». 14

Στις 27/8/2022, δημοσίευμα της Euronews με τίτλο «Ο κατάσκοπος που γύρισε από την κυβέρνηση» επισημαίνει ότι «ένας αυξανόμενος αριθμός ευρωβουλευτών κάνουν πλέον εκκλήσεις για περαιτέρω έρευνες – μόνο το συντηρητικό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα σιωπά».15 Ανάλογα δημοσιεύματα εντοπίζουμε στον βρετανικό, γερμανικό και γαλλικό τύπο (The Guardian, Der Spiegel, Die Welt, Libération κλπ.).

Παράλληλα, η κυβέρνηση βρέθηκε στο στόχαστρο επτά διεθνών δημοσιογραφικών ενώσεων, οι οποίες ζήτησαν στις 22/8/2022 εξηγήσεις για το σκάνδαλο των υποκλοπών. Πρόκειται για την Επιτροπή Προστασίας Δημοσιογράφων (CPJ), το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ελευθερία του Τύπου και των ΜΜΕ (ECPMF), την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (EFJ), την Ελευθεροτυπία χωρίς περιορισμούς (FPU), το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου (IPI), τους Δημοσιογράφους χωρίς Σύνορα (RSF) και το Βαλκανικό-Καυκασιανό Παρατηρητήριο Transeuropa (OBCT). Οι ελληνικές αρχές κλήθηκαν στις 8/9/2022 να δώσουν εξηγήσεις στην επιτροπή PEGA του Ευρωκοινοβουλίου, η οποία ασχολείται με τον έλεγχο της χρήσης του Pegasus και των άλλων ανάλογων συστημάτων παρακολούθησης, ενώ ανάλογη πρωτοβουλία ανέλαβε και η Νομική Επιτροπή της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης. Στις 12/9/22 οργανώθηκε ειδική συζήτηση της ολομέλειας του Ευρωκοινοβουλίου με θέμα «Συστήματα παρακολούθησης και κατασκοπευτικά συστήματα Predator στην Ελλάδα», στην οποία κλήθηκε να καταθέσει ο Νίκος Ανδρουλάκης. Στην ανακοίνωση που εκδόθηκε από το σώμα, διαπιστώνεται ότι «σχεδόν όλοι οι ομιλητές καταδίκασαν τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού στην Ελλάδα», ενώ ο Επίτροπος Δικαιοσύνης της ΕΕ, απαντώντας στην Άννα Μισέλ Ασημακοπούλου που είχε αναλάβει την υπεράσπιση της κυβέρνησης (οι Ευρωβουλευτές του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος απείχαν από τη συνεδρίαση), δήλωσε ότι «η απλή επίκληση στην εθνική ασφάλεια δεν φτάνει για να υπάρξει παρέκκλιση του Ευρωπαϊκού Δικαίου, όπως το επιβεβαιώνει ξεκάθαρα η νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης».16

Όμως στο σημείο αυτό είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε χρήση μέρους του τίτλου του πιο πρόσφατου βιβλίου της Λεσλί Καπλάν: «κομμένη η μαλακία!».17

Γνωρίζαμε πάντα ότι τα στελέχη της Αριστεράς και των κοινωνικών κινημάτων βρίσκονται διαρκώς στο στόχαστρο των κρατικών μηχανισμών παρακολούθησης. Από τους χαφιέδες της δικτατορίας, στους «κοριούς» στα ΚΑΦΑΟ των πρώτων δεκαετιών της μεταπολίτευσης και κατόπιν στην ηλεκτρονική παρακολούθηση κινητών και υπολογιστών. Γνωρίζουμε ότι οι παρακολουθήσεις αυτές επεκτείνονται και σε πολιτικούς χωρίς «εξωσυστημική συμπεριφορά», όπως θα έλεγε και ο Αλιβιζάτος, για πολλαπλούς λόγους, στους οποίους ενδέχεται να περιλαμβάνεται και η πρόθεση εκβιασμού. Γνωρίζουμε ότι, με τη διάχυση και εμπορευματοποίηση της σχετικής τεχνολογίας, στον χορό των παρακολουθήσεων έχει εισέλθει και η «ιδιωτική πρωτοβουλία», και πάλι για πολλαπλούς λόγους και με πολλαπλούς στόχους. Γνωρίζουμε τέλος ότι το φαινόμενο είναι παγκόσμιο (ας θυμηθούμε απλώς την αποκάλυψη της παγίδευσης του κινητού τηλεφώνου της Γερμανίδας καγκελαρίου Ά. Μέρκελ πριν επτά χρόνια18). Τέλος, σε όλες τις χώρες της ΕΕ δραστηριοποιούνται εταιρίες παραγωγής και εμπορίας εφαρμογών ηλεκτρονικής παρακολούθησης, χωρίς αυτό να έχει πυροδοτήσει το ξέσπασμα αντίστοιχων σκανδάλων.19

Τούτων δοθέντων, το ουσιαστικό ερώτημα είναι το ακόλουθο: Ποιοι είναι οι λόγοι που οι παρακολουθήσεις εκ μέρους του «παρακράτους Μητσοτάκη» (όπως ονομάστηκε από μερίδα του τύπου) προκάλεσαν τέτοια (διεθνή) κατακραυγή; Γιατί οι συνήθεις σε αυτές τις περιπτώσεις δικαιολογίες («δεν ήξερε, δεν κατάλαβε ο πρωθυπουργός») δεν αποτέλεσαν «πειστικές απαντήσεις» για τον διεθνή συστημικό τύπο, τον τόσο εξοικειωμένο να αναπαράγει τα κρατικά και επιχειρηματικά αφηγήματα;

Η μόνη λογική απάντηση είναι ότι το σκάνδαλο των υποκλοπών αποτέλεσε αφορμή (και όχι την αιτία) για να εκδηλωθούν μετατοπίσεις του πολιτικού σκηνικού και των αντίστοιχων συμμαχιών και προσωπικών στάσεων, οι οποίες λάμβαναν χώρα αφανώς τα τελευταία χρόνια, χωρίς να έχουν εκδηλωθεί ανοικτά.

Είναι κατ’ αρχάς κατανοητό ότι η διολίσθηση της κυβέρνησης προς ένα ακροδεξιό «καθεστώς Μητσοτάκη», που στηρίζεται κυρίως σε «συνεργάτες», ακραίους νεοφιλελεύθερους και τα πρώην στελέχη του ΛΑΟΣ που προσχώρησαν στη ΝΔ, οξύνει τις αντιφάσεις στο εσωτερικό του κυβερνώντος κόμματος, αλλά και αποστασιοποιεί συμμάχους ή οιονεί συμμάχους της πρώτης περιόδου μετά τις εκλογές του 2019, που έλπιζαν σε μια επιστροφή του «εκσυγχρονισμού», στο πρότυπο όσων επαγγέλθηκε ο Κ. Σημίτης. Ενδεικτική για τις αντιθέσεις στο εσωτερικό της ΝΔ είναι η ερώτηση της Όλγας Κεφαλογιάννη προς τον υπουργό Δικαιοσύνης, αναφορικά με την προαγωγή στη θέση της Αντιπροέδρου του Αρείου Πάγου δικαστικής λειτουργού που είχε «διαπρέψει» σε αντισημιτικές και φιλοναζιστικές τοποθετήσεις και αναρτήσεις.20 «Πώς διασφαλίζεται ότι η ελληνική Δικαιοσύνη θα συνεχίσει απρόσκοπτα να διαφυλάττει και να προστατεύει τις αξίες της Δημοκρατίας, απέναντι στη μισαλλοδοξία και τον αντισημιτισμό;» ερωτά η Ό. Κεφαλογιάννη.21

Όμως τέτοιες παρεμβάσεις δεν επηρεάζουν την έργω ακροδεξιά πορεία της κυβέρνησης. Και βεβαίως, ο πρωθυπουργός, στην προεκλογική παρουσία του στη ΔΕΘ στις 10 και 11/9/2022, όπου για άλλη μια φορά επιχείρησε να παρουσιάσει τις παροχές στην «επιχειρηματικότητα» ως φιλολαϊκή πολιτική, δεν παρέλειψε να αποστασιοποιηθεί από την προτροπή «όλα στο φως» της καραμανλικής πτέρυγας του κόμματός του: «Διαφωνώ με τις απόψεις αυτές […] σε απολύτως κρίσιμες διαδικασίες όπως αυτές που έχουν να κάνουν με τη λειτουργία των μυστικών υπηρεσιών […] δεν θεωρώ ότι αυτή η προστασία του απορρήτου πρέπει να αρθεί».22 Η τοποθέτηση αυτή προκάλεσε την απάντηση της Ο. Κεφαλογιάννη: «Προέχει η προάσπιση των δημοκρατικών θεσμών, του Συντάγματος, των νόμων, των θεσμών. […] Για εμένα έχει πολύ σημασία, όταν λέμε όλα στο φως, δεν μπορούμε μετά να οχυρωνόμαστε πίσω από το απόρρητο. Είναι επικίνδυνο για τη Δημοκρατία κάποιος να επικαλείται το απόρρητο και να θεωρεί ότι είναι εκτός ελέγχου».23 Και σαν να μην έφταναν οι τοποθετήσεις αυτές, ο πρώην κυβερνητικός εκπρόσωπος επί κυβέρνησης Καραμανλή Ευάγγελος Αντώναρος δήλωσε ότι και «πρώην πρωθυπουργός από τον χώρο της ΝΔ φαίνεται να ήταν στόχος παρακολούθησης»!24

Θα σημάνει το γεγονός ότι αποκαλύπτεται πλέον το ακροδεξιό και αυταρχικό πρόσωπο του «καθεστώτος Μητσοτάκη» ότι θα λάβει χώρα μια άξια λόγου μετατόπιση της εκλογικής επιρροής από τη Δεξιά στην Κεντροαριστερά (ΣΥΡΙΖΑ-ΠΑΣΟΚ-ΜΕΡΑ25); Από τη σκοπιά του παρόντος σημειώματος, κάτι τέτοιο θα είχε μικρή σημασία, δεδομένης της στρατηγικής σύγκλισης των δύο παρατάξεων, Δεξιάς και Κεντροαριστεράς. Επομένως, το πιο ουσιαστικό ερώτημα είναι άλλο: απελευθερώνει η κρίση των αστικών πολιτικών κομμάτων δυνάμεις προς την κομμουνιστική-αντικαπιταλιστική Αριστερά; Στην παρούσα φάση δεν μπορούμε να δώσουμε τελικές απαντήσεις.

Πιο δύσκολο είναι να αποκρυπτογραφηθεί η στάση του διεθνούς τύπου (και των πολιτικών κέντρων που εκφράζονται δια μέσου του), των διεθνών οργανισμών κλπ., στην υπόθεση των τηλεφωνικών υποκλοπών. Υπάρχουν πάντως τρία ζητήματα, που υπό το «καθεστώς Μητσοτάκη» τείνουν να μετατρέψουν την Ελλάδα σε «αποκλίνουσα χώρα» εντός του δυτικού συνασπισμού και για τα οποία είναι εύλογο να ασκείται πίεση στην κυβέρνηση για αναθεώρηση πολιτικών. Τα παραθέτουμε κατά σειρά σπουδαιότητας αναφορικά με το ζήτημα που εξετάζουμε εδώ.

(1) Η Ελλάδα φαίνεται να έχει μετατραπεί σε κέντρο διεθνούς διάχυσης συστημάτων και λογισμικού παρακολούθησης. Η ανεξέλεγκτη διάδοση τέτοιων προϊόντων είχε οδηγήσει το 2021 τις ΗΠΑ να θέσουν σε μαύρη λίστα την ισραηλινή εταιρία NSO Group, που διακινούσε το λογισμικό υποκλοπών Pegasus, ενώ η Apple μήνυσε την NSO διότι, δρώντας για λογαριασμό κυβερνήσεων, χάκαρε τηλέφωνα iphone.25 Η ανεξέλεγκτη διάδοση του Pegasus οδήγησε μάλιστα τον Ε. Μακρόν να αλλάξει τον αριθμό του κινητού τηλεφώνου του.26 Η επισήμανση των New York Times που παραθέσαμε, ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν ελέγχει την Intellexa, και ότι οι παρακολουθήσεις βρίσκονται πλέον στα χέρια μιας «ανεξέλεγκτης γραφειοκρατίας» είναι ενδεικτική.

(2) Το «καθεστώς Μητσοτάκη», ελπίζοντας σε εκλογικά οφέλη μέσα από την υποδαύλιση του εθνικισμού και του φόβου για την «τουρκική απειλή», οξύνει ανεξέλεγκτα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, μέσα από ένα γαϊτανάκι εκατέρωθεν παραβιάσεων εθνικού εναέριου χώρου και εικονικών «αερομαχιών».

Σε εκτενή συνέντευξή του στην Καθημερινή στις 25/7/2022, ο διευθυντής Επικοινωνίας της Τουρκικής Προεδρίας Φαχρετίν Αλτούν υποστήριξε σχετικά με τις παραβιάσεις του τουρκικού εναέριου χώρου από ελληνικά μαχητικά αεροπλάνα: «ελληνικά αεροσκάφη έφτασαν στην ηπειρωτική μας χώρα στις 27 Απριλίου. Παραβίασαν τον εναέριο χώρο μας στις περιοχές Ντάτσα, Ντίντιμ και Νταλάμαν. […] Μιλάμε για συγκεκριμένα παραδείγματα όπου μοιραζόμαστε εικόνες ραντάρ με συμμαχικές χώρες. Και η Τουρκία απαντάει στις προβοκάτσιες της Ελλάδας. Επιτρέψτε μου να εξηγήσω το γεγονός της 27ης Απριλίου προκειμένου οι αναγνώστες σας να το οπτικοποιήσουν: Αν η Τουρκία ήθελε να παίξει ένα παιχνίδι τόσο επικίνδυνο όσο η Ελλάδα, θα είχατε δει τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη στους ουρανούς της Αττικής».27 Στο ίδιο πλαίσιο των εκατέρωθεν καταγγελιών για παραβιάσεις και «εχθρικές ενέργειες» υπήρξε καταγγελία εκ μέρους της Άγκυρας για εγκλωβισμό 8 τουρκικών μαχητικών από ελληνικά αντιαεροπορικά ραντάρ, 28 ενώ στις 11/9/2022 η ελληνική ακτοφυλακή άνοιξε πυρ εναντίον τουρκικού εμπορικού πλοίου.29

Βεβαίως, η ελληνική πλευρά διαψεύδει τις τουρκικές αιτιάσεις.30 Όπως διαψεύδει ότι γίνονται επαναπροωθήσεις αιτούντων άσυλο από τα ελληνικά νησιά, τον Έβρο, αλλά και από την ελληνική ενδοχώρα.

(3) Οι παράνομες μαζικές επαναπροωθήσεις αιτούντων άσυλο προσφύγων, μετά ξυλοδαρμού και ληστείας, ενίοτε με θανάτους, 31 και χρησιμοποίηση στο έργο αυτό ακόμα και αλλοδαπών μισθοφόρων, σύμφωνα με στοιχεία που κατέθεσε στις εισαγγελικές αρχές το Παρατηρητήριο Συμφωνιών του Ελσίνκι, 32 έχει τσαλακώσει ανεπανόρθωτα την εικόνα της «ΕΕ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» και δημιουργεί πλέον προβλήματα στους αξιωματούχους των Βρυξελλών, που μέχρι σήμερα περιορίζονταν απλώς σε διακηρύξεις αρχών, ενώ παράλληλα υπήρχε η συνεργασία και η συγκάλυψη εκ μέρους της Frontex. Αυτό που πεισματικά διαψεύδει η ελληνική κυβέρνηση, είναι εδώ και πολύ καιρό κοινή γνώση της διεθνούς κοινότητας. Χαρακτηριστικά, ο υπουργός Ενόπλων Δυνάμεων της Βρετανίας James Heappey, εξηγώντας την απόρριψη από τη μεριά της κυβέρνησής του της πρακτικής των επαναπροωθήσεων, δήλωσε μεταξύ ά λλων: «Ο πρωθυπουργός, o υπουργός Εσωτερικών και άλλοι σύμβουλοι της βρετανικής κυβέρνησης είχαν δει την επιτυχημένη πραγματοποίηση της πρακτικής των επαναπροωθήσεων (pushbacks) σε άλλες χώρες, και κατά κύριο λόγο στην Ελλάδα».33 Έτσι, η Ευρωπαία Επίτροπος Μετανάστευσης Ylva Johansson αναγκάστηκε να δηλώσει στις 30/6/2022: «Οι βίαιες και παράνομες απελάσεις μεταναστών πρέπει να σταματήσουν».34

Στις πιο πάνω τρεις εστίες τριβών θα πρέπει ίσως να προσθέσουμε και την όξυνση των αντιθέσεων στο εσωτερικό της ΕΕ από την ενεργειακή και επερχόμενη οικονομική κρίση που προκαλεί η πολιτική των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας.

2. Χειμώνας συγκρούσεων;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία φαίνεται να έχει φτάσει σε ένα σημείο «ισορροπίας δυνάμεων», ενός «πολέμου φθοράς», με εκατέρωθεν «νίκες» μικρής κλίμακας. Η προέλαση των ρωσικών στρατευμάτων στην περιοχή του Ντονέτσκ βρίσκεται σε ύφεση, ενώ η ουκρανική επίθεση στην περιοχή της Χερσώνας, που ξεκίνησε στις 29/8/2022, δεν φαίνεται να απόδωσε αξιόλογους καρπούς, παρά τις χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες στις τάξεις των επιτιθέμενων.35 Αντίθετα η επίθεση των ουκρανικών δυνάμεων στα βορειοανατολικά της χώρας, στην περιοχή του Χάρκοβο, η οποία ξεκίνησε στις 6/9/2022, υπήρξε επιτυχέστερη, καταφέρνοντας την ανακατάληψη εδαφών. Η Ρωσία πάντως εξακολουθεί να ελέγχει το 25% των ουκρανικών εδαφών, επικεντρώνοντας τη στρατιωτική της δράση στις νοτιοανατολικές περιοχές του Ντονέτσκ.

Βέβαια, αν η παρούσα μεγάλη εικόνα της στρατιωτικής «ισορροπίας αμοιβαίας φθοράς» διατηρηθεί, τότε η κατάσταση ίσως επιδεινωθεί σημαντικά τους επόμενους μήνες για την Ουκρανία με τα 7 εκατ. πρόσφυγες στο εξωτερικό στα τέλη Αυγούστου 202236 (16% του συνολικού πληθυσμού της χώρας), τις τεράστιες καταστροφές σε υποδομές και την εκτιμώμενη από την Παγκόσμια Τράπεζα μείωση του ΑΕΠ κατά 45% το 2022.37 Κι αυτά ενόψει ενός χειμώνα προβλεπόμενης βαθιάς ενεργειακής κρίσης, με πολλαπλές συνέπειες.

Όμως ο πόλεμος αυτός εγκλώβισε τις χώρες της ΕΕ και ευρύτερα της Δυτικής Ευρώπης σε ένα άνευ προηγουμένου αδιέξοδο. Οι αρχικές «εκτιμήσεις» των «ειδικών» (ινστιτούτων, απόστρατων ανώτατων αξιωματικών, κλπ.), ανεξάρτητα από εάν επρόκειτο για πραγματικές εκτιμήσεις ή για προπαγάνδα (δεδομένου ότι, τουλάχιστον οι αμερικανικές αρχές, που επί χρόνια εξόπλιζαν την Ουκρανία, θα έπρεπε να γνωρίζουν την αμυντική ικανότητα της χώρας), προέβλεπαν μια γρήγορη ρωσική στρατιωτική επιβολή και επομένως μια σύντομη στρατιωτική σύγκρουση. Η παράταση του πολέμου και η ικανότητα της Ρωσίας να υποκαθιστά (και να αυξάνει) τα έσοδά της από εξαγωγές φυσικού αερίου και πετρελαίου προς τη Δύση από άλλες αγορές και από την αύξηση των τιμών, 38 φέρνουν την Ευρώπη μπροστά σε έναν χειμώνα ενεργειακής ανέχειας, διακοπών ρεύματος και υψηλού πληθωρισμού. Η πτώση της ισοτιμίας του ευρώ με το δολάριο στο 1 προς 1 αποτελεί μία χαρακτηριστική ένδειξη των εκτιμήσεων των χρηματαγορών για την αναμενόμενη αρνητική εξέλιξη των ευρωπαϊκών οικονομιών κατά τον επερχόμενο χειμώνα 2022-23.

Βεβαίως δεν είναι όλες οι χώρες της ΕΕ στον ίδιο βαθμό εκτεθειμένες στις επιπτώσεις των κυρώσεων και αντικυρώσεων με τη Ρωσία. Η ενεργειακή εξάρτηση των χωρών της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις πιθανότητες μιας επερχόμενης ύφεσης τον χειμώνα 2022-23. Η ύφεση θεωρείται έτσι σχεδόν σίγουρη για τη Γερμανία, πιθανή για την Ιταλία και σχετικά αμφίβολη στη Γαλλία, λόγω του μεγάλου ποσοστού (70% του συνόλου) της ηλεκτροπαραγωγής της χώρας που προέρχεται από πυρηνική ενέργεια.39

Στην περίπτωση της Ελλάδας, η αύξηση του ΑΕΠ κατά 7,8% το πρώτο εξάμηνο του έτους οδηγεί στην πρόβλεψη για οικονομική μεγέθυνση 5% το 2022.40 Όμως η «ανάπτυξη» δεν είναι για όλους, ούτε ο πληθωρισμός, που τρέχει με 11,4%, πλήττει εξίσου όλους. Καθώς περισσότερο από το 50% των ενεργειακών αναγκών της χώρας καλύπτεται από προϊόντα πετρελαίου, 41 που η τιμή τους αναμένεται να διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα τους επόμενους μήνες, ενώ ενισχύονται οι ανοδικές τάσεις των τιμών του φυσικού αερίου ανεξαρτήτως πηγής και χώρας προέλευσης, ο χειμώνας αναμένεται ζοφερός για μεγάλο μέρος και του ελληνικού πληθυσμού, χωρίς να αποκλείονται επίσης οι διακοπές ρεύματος, που θα πλήξουν ακόμα ευρύτερα σύνολα.

Σίγουρο αποτέλεσμα λοιπόν των εξελίξεων είναι το βύθισμα στη φτώχεια μεγάλης μερίδας του ελληνικού (αλλά και του ευρωπαϊκού) πληθυσμού, καθώς μάλιστα η ψαλίδα κερδών-μισθών διευρύνεται δραματικά παντού42 και τα ψίχουλα «παροχών» της κυβέρνησης δεν καλύπτουν ούτε ένα μικρό μέρος των απωλειών εισοδήματος από την αύξηση των τιμών.

Στη ζοφερή κατάσταση που διαμορφώνεται για την εργατική τάξη και την κοινωνική πλειοψηφία υπάρχει μόνο μια δυνατότητα διεξόδου και ανάκαμψης των όρων ζωής: η ένταση των κινηματικών και απεργιακών δράσεων.

Ήδη μέσα στον Σεπτέμβρη, η κινητοποίηση στους παρόχους ηλεκτρικού ρεύματος για τις υψηλές τιμές (13/9/2022), η αντίστοιχη κινητοποίηση στο Υπουργείο Οικονομικών (15/9/2022), η απεργία των ξενοδοχοϋπαλλήλων (16/11/2022), η κινητοποίηση του Εργατικού Κέντρου Πάτρας (20/9/2022), αλλά και οι προηγούμενες δυναμικές κινητοποιήσεις, όπως π.χ. οι επαναλαμβανόμενες απεργίες και δυναμικές κινητοποιήσεις των εργαζομένων στη «Μαλαματίνα» τον Αύγουστο και οι συνεχείς φοιτητικές κινητοποιήσεις απέναντι στην αστυνομική βία και καταστολή, προοιωνίζουν ένα πολιτικά θερμό φθινόπωρο και από ό, τι φαίνεται έναν ακόμα πολιτικά θερμότερο, καίτοι παγωμένο, χειμώνα.

1 https://amp.theguardian.com/us-news/2022/aug/31/trump-boasted-he-had-intelligence-on-macron-sex-life

2 https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/341185_ta-themata-poy-ereynoyse-o-koykakis-kai-i-parakoloythisi-tis-eyp?amp

3 https://www.newsbomb.gr/ellada/dikaiosynh/story/1342998/katathesi-graptoy-ypomnimatos-apo-ton-thanasi-koykaki-gia-tin-parakoloythisi-toy/amp

4 https://www.ereportaz.gr/o-tsipras-parakolouthouse-sagia-kai-pitsiorla-gia-to-skandalo-tis-zakynthou-dialogoi-pou-sokaroun/

5 Βλ. π.χ. τα Editorial των τευχών 147, 156 και 158.

6 https://www.kathimerini.gr/politics/561991804/venizelos-megalo-sfalma-i-thesi-toy-prothypoyrgoy-oti-i-parakoloythisi-itan-typika-nomimi/

7 https://www.news247.gr/sunday-edition/nikos-alivizatos-oi-kyverniseis-paraitoyntai-otan-yparchoyn-skandala-me-prothypoyrgikes-eythynes.9729711.html

8 https://www.cnn.gr/ellada/story/328527/venizelos-gia-parakoloythiseis-antisyntagmatiki-i-rythmisi-gia-tin-eisaggelea-tis-eyp

9 https://www.efsyn.gr/politiki/kybernisi/357444_kokkini-karta-karamanli-se-mitsotaki

10 Αναδημοσιεύεται στο: https://worldnewsera.com/news/europe/a-greek-scandal-reverberates-as-eavesdropping-expands-in-europe/

11 https://www.nytimes.com/2022/08/22/opinion/greece-mitsotakis-predator-spyware.html

12 https://www.902.gr/eidisi/politiki/303736/pegasus-predator-i-intellexa-kai-alles-istories

13 https://www.efsyn.gr/politiki/kybernisi/354990_politico-ta-anapantita-erotimata-gia-skandalo-ypoklopon

14 https://www.thetoc.gr/politiki/article/ta-mazeuei-o-ekprosopos-gia-ti-dimosiografo-nektaria-stamouli-tou-politico–tin-eixe-katigorisei-gia-sxeseis-me-ton-suriza/

15 https://www.naftemporiki.gr/story/1898329

16 https://www.efsyn.gr/politiki/358943_sfyrokopima-sto-eyrokoinoboylio-gia-skandalo-ton-ypoklopon

17 Λεσλί Καπλάν, Αναταραχή. Κομμένη η μαλακία, εκδόσεις των συναδέλφων, 2022.

18 https://www.theguardian.com/world/2015/jun/12/germany-drops-inquiry-into-claims-nsa-tapped-angela-merkels-phone

19 https://www.902.gr/eidisi/politiki/305911/mia-anadyomeni-viomihania-ektos-eleghoy-stin-ee . Σε όσους/ες από τους αναγνώστες/ριες των Θέσεων θέλουν να ενημερωθούν ουσιαστικότερα για το ζήτημα, συνιστούμε το βιβλίο της ομότιμης καθηγήτριας του Χάρβαρντ Shoshana Zuboff, The Age of Surveillance Capitalism, New York, Public Affairs, 2019.

20 https://www.efsyn.gr/politiki/kybernisi/357980_mas-kyberna-o-kostas-pleyris

21 https://www.efsyn.gr/politiki/kybernisi/358034_erotisi-kefalogianni-se-tsiara-gia-tin-proagogi-tis-antisimiti-dikastikoy

22 https://www.efsyn.gr/politiki/kybernisi/358803_bathy-rigma-maximoy-karamanlikon

23 https://www.efsyn.gr/politiki/kybernisi/358961_bombes-tis-olgas-kefalogianni-gia-aporrito-mitsotaki

24 https://www.topontiki.gr/2022/08/17/antonaros-ke-proin-prothipourgos-apo-ton-choro-tis-nd-fenete-na-itan-stochos-parakolouthisis/amp/

25 https://www.huffingtonpost.gr/entry/epa-ste-maere-lista-e-israeline-etaireia-nso-group_gr_6182ba53e4b0c8666bd6f5ce · https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1804053/apple-minuei-tin-israilini-nso-gia-to-logismiko-kataskopeias-pegasus

26 https://www.kathimerini.gr/world/561442813/ypothesi-pegasus-o-makron-allaxe-arithmo-kai-syskeyi-tilefonoy/

27 https://www.kathimerini.gr/opinion/interviews/561970213/o-f-altoyn-stin-k-apantame-stis-dikes-sas-yperptiseis/

28 https://www.aljazeera.com/news/2022/8/28/turkey-says-greek-missiles-locked-on-its-jets-over-mediterranean

29 https://www.aljazeera.com/news/2022/9/11/greek-coast-guard-fires-on-cargo-ship-in-aegean-sea-turkey

30 https://www.protagon.gr/epikairotita/o-egklwvismos-8-tourkikwn-f-16-kai-i-propaganda-me-tous-s-300-44342569329

31 https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiomata/355242_abr-pnigikan-prosfyges-sti-hio-toys-petaxan-me-heiropedes-sti-thalassa · https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiomata/347598_kyria-boyltepsi-idoy-oi-nekroi · https://www.aljazeera.com/news/2022/9/14/at-least-six-dead-after-refugee-boat-sinks-off-turkish-coast

32 https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/356539_nees-martyries-gia-drasi-misthoforon-tis-elas-ston-ebro

33 https://www.naftemporiki.gr/story/1881986

34 https://www.euronews.com/my-europe/2022/07/04/violent-and-illegal-migrant-pushacks-must-end-now-eu-warns-greece

35 https://www.washingtonpost.com/world/2022/09/07/ukraine-kherson-offensive-casualties-ammunition/

36 https://data.unhcr.org/en/situations/ukraine

37 https://www.weforum.org/agenda/2022/04/ukraine-economy-decline-war/· https://www.euro2day.gr/ftcom/ftcom_gr/article-ft-gr/2142880/synagermos-sth-dysh-katarreei-h-oikonomia-ths-oykr.html

38 https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1886572

39 https://www.theguardian.com/business/2022/aug/20/europe-on-the-brink-the-states-battling-to-stave-off-recession

40 https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1901470/elliniki-oikonomia-etrekse-me-77-to-deutero-trimino

41 https://www.ot.gr/2022/08/18/energeia/fysiko-aerio/ubs-poly-mikri-i-eksartisi-tis-ellados-apo-to-rosiko-fysiko-aerio/

42 https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/357079_yperkerdi-kai-misthoi