Λεφτά υπάρχουν;

1. Το έλλειμμα και το χρέος

Το 1968 ο καθηγητής «Δημοσίας Οικονομίας και Δημοσιονομικής Νομοθεσίας» στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ιωάννης Ν. Κούλης σημείωνε στο εκπαιδευτικό του σύγγραμμα τα ακόλουθα:

«Όταν υπάρχη κίνδυνος διαταράξεως της ισορροπίας της Οικονομίας εκ του λόγου ότι εμειώθησαν […] αι ιδιωτικαί επενδύσεις, τότε δια να διαφυλαχθή η οικονομική ισορροπία δηλαδή να διατηρηθή το επίπεδον ισορροπίας του Εθνικού Εισοδήματος θα πρέπει να τεθούν εις λειτουργίαν αντίρροποι δυνάμεις εκ του Προϋπολογισμού εκπορευόμεναι […] Συγκεκριμένως θα πρέπει εις την περίπτωσιν αυτήν […] εάν εμειώθησαν αι ιδιωτικαί επενδύσεις, να δημιουργηθή έλλειμμα εις τον Δημόσιον Προϋπολογισμόν δια της αυξήσεως των δημοσίων δαπανών ίσον προς το ποσόν της μειώσεως των ιδιωτικών επενδύσεων» (Ι. Ν. Κούλη, Εισαγωγή εις την Δημοσίαν Οικονομικήν, τ. 2^ος, Αθήναι 1968, σ. 515, οι υπογραμμίσεις στο πρωτότυπο).

Η συνηγορία του Κούλη υπέρ των δημοσίων ελλειμμάτων δεν αποτελούσε διακήρυξη μιας «προοδευτικής» ή έστω «ετερόδοξης» οικονομικής πολιτικής. Απλώς απηχούσε την ορθοδοξία της εποχής του. Άλλωστε ο Κούλης κάθε άλλο παρά «προοδευτικός» ήταν: την περίοδο 1971-73 διετέλεσε Υπουργός Οικονομικών της χούντας, με αποτέλεσμα να απολυθεί από το Πανεπιστήμιο το 1975.

Πέραν τούτου, η απότομη αύξηση των δημοσίων ελλειμμάτων σε συγκυρίες οικονομικών κρίσεων δεν αποτελεί τόσο απόφαση οικονομικής πολιτικής όσο αυτοφυές αποτέλεσμα της κρίσης καθαυτής, η οποία αφενός μειώνει τα δημόσια έσοδα (μείωση εισοδημάτων, υποχώρηση ατομικής και παραγωγικής κατανάλωσης με συνέπεια τη μείωση των φορολογικών εσόδων) και αφετέρου εκτινάσσει τις δαπάνες (για τη «διάσωση» τραπεζών και άλλων επιχειρήσεων, για επιδόματα ανεργίας κλπ.).

Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-2008, εκτινάχθηκε μέσα σε μια διετία το δημόσιο έλλειμμα όλων των αναπτυγμένων χωρών. Σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΙΜF, World Economic Outlook, October 2009, σ. 191) το δημόσιο έλλειμμα αυξήθηκε μεταξύ 2007 και 2009: στις ΗΠΑ από -2, 7% σε -12, 9% του ΑΕΠ· στην Ευρωζώνη από -0, 6% σε -6, 2% του ΑΕΠ· στο Ηνωμένο Βασίλειο από -2, 6% σε -11, 6% του ΑΕΠ· στην Ιαπωνία από -2, 5% σε -10, 5% του ΑΕΠ. Αντίστοιχα, το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε μεταξύ 2007 και 2009: στις ΗΠΑ από 62, 1% σε 84, 3%· στην Ευρωζώνη από 65, 9% σε 79%· στο Ηνωμένο Βασίλειο από 49, 3% σε 68, 5%· στην Ιαπωνία από 187, 7% σε 217, 6%.¹

Όμως και εντελώς πρόσφατα, με την οικονομική ύφεση που προκάλεσαν τα περιοριστικά μέτρα για τον έλεγχο της πανδημίας COVID-19 σε σημαντικούς οικονομικούς κλάδους το 2020, τα αποτελέσματα στα δημόσια οικονομικά ήταν αντίστοιχα. Τα σχετικά στοιχεία του ΔΝΤ (ΙΜF, World Economic Outlook, October 2021, σ. 123) έχουν ως εξής: Το δημόσιο έλλειμμα αυξήθηκε μεταξύ 2019 και 2020 στις ΗΠΑ από -5, 7% σε -14, 9% του ΑΕΠ· στην Ευρωζώνη από -0, 6% σε -7, 2% του ΑΕΠ· στο Ηνωμένο Βασίλειο από -2, 3% σε -12, 5% του ΑΕΠ· στην Ιαπωνία από -3, 1% σε -10, 3% του ΑΕΠ. Αντίστοιχα, το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξήθηκε μεταξύ 2019 και 2020: στις ΗΠΑ από 108, 5% σε 133, 9%· στην Ευρωζώνη από 83, 7% σε 97, 5%· στο Ηνωμένο Βασίλειο από 85, 2% σε 104, 5%· στην Ιαπωνία από 235, 4% σε 254, 1%.²

Αυτό όμως που διαφοροποιεί την περίοδο 2007-2009 από εκείνη του 2019-2020 αναφορικά με τη δημοσιονομική εικόνα των αναπτυγμένων χωρών, είναι ο τρόπος διαχείρισης της δημοσιονομικής και οικονομικής κρίσης και όχι το (δευτερεύον, τελικά) γεγονός ότι όλα τα μεγέθη του δημόσιου ελλείμματος και του δημόσιου χρέους εμφανίζονται επιδεινωμένα το 2020 συγκριτικά με το 2009. Θα περιοριστούμε στην περίπτωση της Ελλάδας και της Ευρωζώνης, όχι μόνο γιατί αποτελεί το πλέον εξόφθαλμο παράδειγμα, αλλά γιατί προφανώς μας ενδιαφέρει άμεσα από πολιτική σκοπιά.

Όπως γράφαμε το 2011, στο τ. 116 των Θέσεων, μέχρι το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2007, το ελληνικό δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ παρέμενε σταθερό γύρω στο 100%. Πιο συγκεκριμένα, «από το 1994 έως και το 2007 το δημόσιο χρέος ακολουθούσε την πορεία αύξησης του ΑΕΠ […] της ελληνικής οικονομίας ενώ από το 2008, που εξαπλώνεται η παγκόσμια κρίση, αρχίζει μία πορεία απόκλισης από το ΑΕΠ».³ Το 2009 το δημόσιο έλλειμμα έφθασε στο -15, 4% και το δημόσιο χρέος είχε αυξηθεί στο 126, 8% του ΑΕΠ.⁴

Τα μεγέθη αυτά, συγκρινόμενα με τα σημερινά, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά πολλών αναπτυγμένων χωρών, δεν είναι καθαυτά «δραματικά» (οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, βλ. παραπάνω, αλλά, π.χ., και η Ιταλία με 155, 5% του ΑΕΠ δημόσιο χρέος, έχουν σήμερα συγκρίσιμα ή ψηλότερα επίπεδα δημόσιου ελλείμματος και χρέους με την Ελλάδα του 2009). Εκείνο που διαφοροποιούσε τη συγκυρία του 2009-2010 από τη σημερινή είναι, μιλώντας «τεχνικά», η τότε πολιτική απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να μην προχωρήσει σε πολιτικές «εγγύησης» του δημόσιου χρέους των χωρών της Ευρωζώνης έναντι των δανειστών τους, δηλαδή ενός (έκτακτου) προγράμματος αγοράς κρατικών και ιδιωτικών ομολόγων, που θα διασφάλιζε τη χρηματοπιστωτική φερεγγυότητα και επομένως θα διατηρούσε τα επιτόκια δανεισμού λίγο πολύ στα προ κρίσης χαμηλά επίπεδα. Το αποτέλεσμα υπήρξε η εκτίναξη των επιτοκίων δανεισμού για μια σειρά χώρες (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία …) και η προσφυγή τους σε «θεσμικό δανεισμό» συνοδευόμενο από τα περίφημα «Μνημόνια δημοσιονομικής προσαρμογής», που βασικό στόχο είχαν την αναδιανομή εισοδήματος, ισχύος και πλούτου υπέρ του κεφαλαίου και εις βάρος της εργασίας – η οποία επωμίστηκε το μεγαλύτερο μέρος του κόστους της κρίσης.

Αντίθετα, στην κρίση του 2020, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) υιοθέτησε ένα τεράστιο πρόγραμμα αγοράς κρατικών και ιδιωτικών τίτλων (PEPP: Pandemic Emergency Purchase Programme) ύψους 1, 85 τρις ευρώ.⁵ Το αποτέλεσμα είναι να δανείζεται υπό τα σημερινά δεδομένα (χρέους, ελλείμματος κλπ.) το ελληνικό δημόσιο από τις «αγορές» με ονομαστικό επιτόκιο 1, 2-1, 4% (1-20/12/2021, δεκαετές ομόλογο), ⁶ όταν ο πληθωρισμός στην Ελλάδα τρέχει με 4, 3%, με πρόβλεψη σταθεροποίησης μεσοπρόθεσμα στο 2, 8%. Δηλαδή οι αγορές δανείζουν το ελληνικό δημόσιο με αρνητικό πραγματικό επιτόκιο.⁷

Και ενώ η εκτεταμένη αγορά κρατικών ομολόγων της ΕΚΤ θα συνεχιστεί – έστω και σε μικρότερη έκταση – μετά τον Μάρτιο 2022 που λήγει το πρόγραμμα PEPP, ⁸ η «σταδιακή» επιστροφή στις προ της πανδημίας πολιτικές κάθε άλλο παρά απίθανη είναι. Διότι το ζήτημα αλλαγής πολιτικής (το περίφημο ερώτημα: «μπορεί να αλλάξει η Ευρωπαϊκή Ένωση;») δεν είναι ούτε θέμα «τεχνικό», ούτε θέμα «εκχώρησης της εθνικής κυριαρχίας» στο «διευθυντήριο των Βρυξελλών», «στη Γερμανία» κ.ο.κ. Είναι θέμα συσχετισμού των ταξικών δυνάμεων, πρώτα και κύρια στο εσωτερικό της (κάθε) χώρας. Επομένως, όταν η αβεβαιότητα και το «ρίσκο» (δηλαδή ο ενδεχόμενος «πολιτικός κίνδυνος» για τις κυρίαρχες τάξεις) από την κρίση του κορονοϊού υποχωρήσουν, οι αστικές κυβερνήσεις θα επιχειρήσουν να επαναφέρουν τη στρατηγική της «δημοσιονομικής πειθαρχίας», που διασφαλίζει αποτελεσματικότερα τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Εκτός κι αν βρουν απέναντί τους το εργατικό κίνημα.

2. Η «ενάρετη» οικονομική πολιτική, το δημόσιο χρέος και οι εργατικές αντιστάσεις

Αξίζει, λοιπόν να θυμηθούμε πώς άρχισε η περιπέτεια των ελληνικών Μνημονίων. Σε μια συγκυρία παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης, όπου τα επιτόκια δανεισμού εκτινάσσονταν, καθώς οι αρχές της ΕΕ και της ΕΚΤ διακήρυσσαν ότι «δεν προβλέπεται» από τις ευρωπαϊκές Συνθήκες η «διάσωση οποιασδήποτε χώρας» (no bail-out clause), η νέα κυβέρνηση του Γιώργου Α. Παπανδρέου (ΓΑΠ) προχώρησε σε δύο διακηρύξεις που περιέγραφαν αλλά και προωθούσαν τις ευρωπαϊκές πολιτικές των Μνημονίων και της γενικευμένης λιτότητας: Συνέκρινε την κατάσταση των δημόσιων οικονομικών με εκείνην του Τιτανικού, και ερμήνευσε αυτή την κατάσταση ως αποτέλεσμα αφενός των πολιτικών της προηγούμενης κυβέρνησης και αφετέρου της γενικευμένης «διαφθοράς» στην οποία συμμετέχουν όχι μόνο οι εργαζόμενοι στο Δημόσιο, αλλά ευρύτερα ο ελληνικός πληθυσμός.

Στις 15/2/2010 ο τότε Υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου δήλωσε: «προσπαθούμε να αλλάξουμε την πορεία του Τιτανικού και αυτό δεν γίνεται σε μία ημέρα».⁹ Τη θεωρία του Τιτανικού «ανέλυσε» ο πρωθυπουργός ΓΑΠ, όταν στις 23/4/2010 από το Καστελόριζο ανακοίνωνε το πρώτο Μνημόνιο: «Όλοι μας κληρονομήσαμε – η σημερινή Κυβέρνηση και Ελληνικός λαός – ένα σκάφος έτοιμο να βυθιστεί […] τα ακατανόητα λάθη, τις παραλείψεις, τις εγκληματικές επιλογές και την καταιγίδα των προβλημάτων που μας κληροδότησε η προηγούμενη κυβέρνηση […] Ήρθε η στιγμή, το χρόνο που δεν μας δίνουν οι αγορές, αυτόν τον χρόνο να μας τον δώσει η απόφαση που πήραμε όλοι μαζί οι ηγέτες των χωρών της Ευρώπης για να στηριχθεί η Ελλάδα».¹⁰ Το ερμηνευτικό σχήμα ολοκλήρωσε ο Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Θεόδωρος Πάγκαλος στις 21/9/2010 στη Βουλή: «Τα φάγαμε όλοι μαζί, μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης πολιτικής πελατείας, διαφθοράς, εξαγοράς και εξευτελισμού της έννοιας της ίδιας της πολιτικής».¹¹

Το σχήμα αυτό, διαφθορά πληθυσμού – διαφθορά κυβέρνησης – άσωτη οικονομική διαχείριση – υπέρογκο χρέος υιοθετήθηκε φυσικά και από τις άλλες κυβερνήσεις της ΕΕ, τον Τύπο κλπ., καθ’ όλη την εποχή των Μνημονίων. Συμπληρώθηκε δε με το σχήμα, ότι δείκτη «ορθής οικονομικής διαχείρισης» αποτελεί η επίτευξη εμπορικών πλεονασμάτων (θετικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών), ενώ ένα αρνητικό ισοζύγιο υλικών αγαθών και υπηρεσιών υποδηλώνει «άσωτες» οικονομικές πολιτικές, καθώς σημαίνει ότι «καταναλώνουμε περισσότερα από όσα παράγουμε». Με άλλα λόγια οι ΗΠΑ αποτελούν μια «άσωτη» οικονομία, ενώ η Κίνα μια οικονομία «ενάρετη», λες και η διεθνής οικονομία αποτελεί ένα πεδίο ανταλλαγών «σε είδος», όπου οι κινήσεις κεφαλαίων απουσιάζουν.¹²

Σε κάθε περίπτωση, ο λόγος περί διαφθοράς, συλλογικής ευθύνης/ενοχής και (μη) ενάρετης οικονομικής διαχείρισης κατάφερε να επικρατήσει, ¹³ πείθοντας παράλληλα σχεδόν όλο το πολιτικό φάσμα ότι, ανεξαρτήτως του ποιος έφερε την κύρια ευθύνη, το «πρόβλημα» ήταν πρωτίστως το ύψος του χρέους καθαυτό. Η κυρίαρχη αφήγηση απέδωσε την κρίση του ελληνικού δημόσιου χρέους στη συλλογική και προσωπική ενοχή ενός σπάταλου βίου. Ο λόγος περί συλλογικής (αναγόμενης σε κάθε άτομο) ενοχής αποτέλεσε κεντρικό εργαλείο της διακυβέρνησης της κρίσης, αλλά, την ίδια στιγμή, ένα σημείο εκκίνησης του ανταγωνιστικού κινήματος των Πλατειών. Πλην όμως ο λόγος έγινε «αλήθεια».

Έτσι, είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αλέξης Τσίπρας, αρχηγός τότε της αξιωματικής αντιπολίτευσης, έσπευσε, στις 24/10/2012, να περιγράψει την Ελλάδα ως «αποικία χρέους»: «Οι μνημονιακές κυβερνήσεις, παρέλαβαν κράτος και θα παραδώσουν μία αποικία χρέους. Ένας από τους λόγους είναι, για να στερηθεί σημαντικών εργαλείων η επόμενη κυβέρνηση που θα έρθει με τη στήριξη του λαού, για να ανορθώσει τη χώρα και την οικονομία».¹⁴ Και επειδή, πάντα, όλο και κάτι μένει από τις ιδέες ενός τόσο ένδοξου παρελθόντος, ο Γιάνης Βαρουφάκης, που ως Υπουργός Οικονομικών του ΣΥΡΙΖΑ είχε δηλώσει ότι συμφωνεί με το 70% του Μνημονίου, ¹⁵ δήλωσε στις 28/9/2021: «η “Μητσοτάκης ΑΕ” βουλιάζει την Χρεοδουλοπαροικία μας βαθύτερα στο χρέος».

Σήμερα, «ενάρετη οικονομική πολιτική» θεωρείται να κατευθύνονται τα δισεκατομμύρια του Ταμείου Ανάκαμψης σε εκείνες τις υποδομές που κρίνονται απαραίτητες για την επιτάχυνση της κερδοφορίας του κεφαλαίου ή/και κατευθείαν στους μεγάλους καπιταλιστικούς ομίλους. Όπως επισημαίνεται σε ανακοίνωση της ΕΚΤ τον Νοέμβριο 2021:

«Η ΕΚΤ συμφωνεί ότι η δημοσιονομική πολιτική πρέπει να γίνει πιο φιλική προς την ανάπτυξη. Για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης θα χρειαστούν σημαντικές ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις. Αν εφαρμοστούν αποτελεσματικά, τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης θα υποστηρίξουν τα κράτη-μέλη στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Θα χρειαστούν επίσης βιώσιμες, εθνικά χρηματοδοτούμενες επενδύσεις, και θα απαιτηθούν είτε πρόσθετες πηγές εσόδων είτε επαναπροσδιορισμός όσον αφορά τις προτεραιότητες των δαπανών, ειδικά σε χώρες με αυξημένο χρέος».¹⁶

Ούτε κουβέντα βέβαια για τη στήριξη και ανασυγκρότηση των εθνικών συστημάτων υγείας, της κοινωνικής προστασίας, της δημόσιας εκπαίδευσης. Μάλιστα, όπως είπαμε, αν «αύριο», μετά την υποχώρηση της πανδημίας, οι αστικές κυβερνήσεις αποφασίσουν για μια ακόμα φορά ότι «λεφτά δεν υπάρχουν», θα μπουν και πάλι μπροστά οι πολιτικές «δημοσιονομικής εξυγίανσης». Εφόσον βέβαια κάτι τέτοιο το επιτρέψει ο κοινωνικός και πολιτικός συσχετισμό των δυνάμεων.

Οι κινητοποιήσεις της διετίας 2020-21, παρά τις απαγορεύσεις και τα lockdown δείχνουν πάντως ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά για την εξουσία, όσο ίσως από πρώτη ματιά φαίνονται. Οι αστυνομικές στατιστικές για το 2020 μάς πληροφορούν τα ακόλουθα:

«Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ., εντός του 2020 παρά τα περιοριστικά μέτρα υπήρξαν 2.405 συγκεντρώσεις / πορείες πολιτών, την ίδια περίοδο που οι αστυνομικοί προμηθεύονταν 7.642 χειροβομβίδες χημικών ουσιών, 4.275 χειροβομβίδες κρότου-λάμψης, 9.995 δακρυγόνα βλήματα όπως και 2.000 πλαστικές ασπίδες για την αντιμετώπιση επεισοδίων».¹⁷

Όσο για το 2021, σημαδεύεται από δύο εμβληματικές εργατικές νίκες: αυτήν στην efood και εκείνην στην Cosco. Όπως παρατηρεί ο Γιάννης Ζησιμόπουλος στο παρόν τεύχος των Θέσεων, «η νικηφόρα έκβασή τους αποτέλεσε απτή απόδειξη για χιλιάδες εργαζόμενους περί της αναγκαιότητας των συνδικάτων, προσελκύοντας νέα μέλη, αποκαθιστώντας σε έναν βαθμό την κλονισμένη (λόγω της ηγεμονίας του κυβερνητικού και εργοδοτικού συνδικαλισμού) εμπιστοσύνη των εργαζομένων έναντι των συνδικάτων». Εντούτοις, η κυβέρνηση επιμένει στην αντιδραστική ατζέντα της.

3. Πολιτικές εξόφθαλμης ταξικής μονομέρειας

Ο Προϋπολογισμός 2022 αποτυπώνει με καθαρό τρόπο την πολιτική φιλοσοφία της κυβέρνησης. Μείωση της χρηματοδότησης των νοσοκομείων από 1, 473 δις σε 1, 334 δις (-139 εκατ.), περικοπή της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας από τα 268 εκατ. το 2021 στα 128 εκατ. το 2022 και μείωση κατά 69 εκατ. των μεταβιβάσεων προς τον ΕΟΠΥΥ. Κι αυτό σε μια συγκυρία που η Ελλάδα παραμένει πρώτη σε θανάτους ανά 100.000 κατοίκους σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, ¹⁸ ενώ η επιβάρυνση του συστήματος υγείας από την πανδημία έχει οδηγήσει αφενός σε αύξηση της θνησιμότητας όσων νοσούν από COVID και αφετέρου σε αναστολή των χειρουργείων που αφορούν τα υπόλοιπα νοσήματα σε ποσοστά μέχρι και 80%.

Η κυβέρνηση συνεχίζει να πιπιλάει την καραμέλα της «ατομικής ευθύνης», αγνοώντας με κυνισμό το γεγονός, μέσα στον στενό της ακροδεξιό-νεοφιλελεύθερο ορίζοντα, ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μια «πανδημία ανεμβολίαστων», αλλά με μια πανδημία που δεν μπορεί να χαλιναγωγηθεί μόνο με τους εμβολιασμούς, αν αυτοί δεν στηριχθούν από ένα δημόσιο σύστημα υγείας που να καλύπτει τις ανάγκες για πρωτοβάθμια φροντίδα και (εντατική ή μη) περίθαλψη. Επίσης, αν δεν παρθούν μέτρα για την αποσυμφόρηση των μέσων μεταφοράς, των αιθουσών διδασκαλίας στα σχολεία, των χώρων εργασίας …

Το σκάνδαλο με τα κενά κρεβάτια στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), τη στιγμή που πολλαπλάσιοι ασθενείς πεθαίνουν διασωληνωμένοι σε κρεβάτια εκτός ΜΕΘ, σκάνδαλο που κατάγγειλε στις 15/12/2021 στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων στα Δημόσια Νοσοκομεία (ΠΟΕΔΗΝ) παρουσία της Ομοσπονδίας Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας (ΟΕΝΓΕ), είναι απολύτως ενδεικτική. Σε μελέτη των Σ. Τσιόδρα και Θ. Λύτρα για την περίοδο Σεπτέμβριος 2020 – Μάιος 2021 στην Ελλάδα¹⁹ προκύπτει ότι: (α) η αύξηση των διασωληνωμένων, (β) η διασωλήνωση εκτός ΜΕΘ και (γ) η νοσηλεία εκτός Αττικής αυξάνουν τη θνησιμότητα των ασθενών. Όπως παρατηρεί ο Θ. Λύτρας: «Από τους 3988 θανάτους διασωληνωμένων που αναλύθηκαν, 1535 […] αποδίδονται αθροιστικά στους 3 αυτούς παράγοντες».²⁰ Η νοσηλεία εκτός ΜΕΘ σημαίνει αύξηση της θνησιμότητας κατά 87%!

Την ίδια στιγμή που το Εθνικό Σύστημα Υγείας υποχρηματοδοτείται, οι στρατιωτικές δαπάνες αυξάνονται κατά 530 εκατ. ευρώ, ενώ από τις μειώσεις εταιρικών φόρων προκύπτει επιπλέον δημοσιονομική επιβάρυνση 306 εκατ. ευρώ (Εισηγητική Έκθεση Κρατικού Προϋπολογισμού 2022, σ. 135).

Και η πολιτική αυτή συνδυάζεται με μια οργανωμένη επιχείρηση διασποράς fake news (π.χ. Ά. Γεωργιάδης: «Καμιά πραγματική αύξηση [τιμών] στην αγορά πλην της ενέργειας», sic), και ενίοτε έναν οχετό ρατσιστικής ακροδεξιάς προπαγάνδας, ιδίως εναντίον όσων συμπαραστέκονται στους πρόσφυγες. Η περίπτωση του διασώστη Ιάσονα Αποστολόπουλου, που η κυβέρνηση ακύρωσε τη βράβευσή του από την Προεδρία της Δημοκρατίας, είναι ενδεικτική. Όπως αναφέρει ο ίδιος, «23 ώρες το 24ωρο, οι κάτοικοι αυτής της χώρας ακούμε στο repeat το κυβερνητικό αφήγημα. Σε αυτό το καθεστώς, ένα 7λεπτο συζήτησης με την Ναταλία Γερμανού, […] με θέμα την καθολική υποχρέωση διάσωσης ανθρώπινων ζωών (ναι οι πρόσφυγες είναι και αυτοί άνθρωποι) ήταν αρκετά για να ξεχυθεί ένα κύμα χυδαιότητας και να ζητούν την κεφαλή της επί πίνακι. […] Ο ακροδεξιός μηχανισμός πήρε μπροστά και ξεκίνησε ένας οχετός μαζικής λάσπης, fake news, στοχοποίησης και παραληρηματικής συκοφαντίας απέναντι και στους δυο μας. Όπως και η Beugel έτσι και η Ν. Γερμανού, ως γυναίκες στοχοποιήθηκαν έξτρα με άφθονο σεξιστικό και μισογυνικό μένος. […] Μήπως αυτή η λύσσα του κράτους να φιμωθεί κάθε κριτική λέει πιο πολλά από την κριτική την ίδια;».²¹  

Ο παροξυσμός ξυλοδαρμών, ληστείας και επαναπροώθησης προσφύγων που συλλαμβάνονται από τις αρχές στις παραμεθόριες περιοχές της χώρας έφθασε σε τέτοια επίπεδα, που «επαναπροώθησαν» στην Τουρκία διερμηνέα της Frontex!²²

Με δεδομένο τον απροκάλυπτα ταξικό προσανατολισμό της κυβερνητικής πολιτικής, η προσδοκώμενη κατά 7-8% μεγέθυνση του ΑΕΠ κατά το 2021²³ είναι δύσκολο να μεταφραστεί σε πολιτικό όφελος υπέρ της ΝΔ. Αυτό δείχνει ενδεχομένως και η «επιστροφή» του ΠΑΣΟΚ. Βέβαια, η κυβέρνηση μοιάζει να «χάνει» όχι μόνο από την Κεντροαριστερά (Ανδρουλάκης-Τσίπρας). αλλά κυρίως από την Άκρα Δεξιά (που προσεταιρίζεται μεγάλο μέρος των θρησκόληπτων και συντηρητικών «αντιεμβολιαστών», ανασυστήνει νέα τάγματα εφόδου, με τους «Θεματοφύλακες του Συντάγματος» κλπ.).

Για τον λόγο αυτό, ίσως, να σκέφτηκε ο πρωθυπουργός να συσφίξει τις σχέσεις Πολιτείας – Εκκλησίας (!) και αυτοανακηρύχθηκε ο πρώτος Έλληνας πρωθυπουργός που συμμετείχε σε εργασίες της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου!²⁴ Δεν χρειάζεται όμως να σχολιάσουμε το ζήτημα περισσότερο. Με την πολιτική νοημοσύνη του ανδρός είχαμε ασχοληθεί εκτενώς στο προηγούμενο Editorial του περιοδικού (τ. 157).

4. Η επιστροφή του ΠΑΣΟΚ

Οι 270 χιλιάδες άνθρωποι που ψήφισαν στον πρώτο γύρο των εκλογών για την ηγεσία του ΚΙΝΑΛ-ΠΑΣΟΚ και οι 206 χιλιάδες του δεύτερου γύρου είναι αξιοπρόσεχτοι αριθμοί.

Βεβαίως, η εκλογή κομματικού αρχηγού από τη «λαϊκή βάση» αποτελεί μια διαδικασία που προσιδιάζει αποκλειστικά στα αστικά κόμματα διακυβέρνησης, στα κόμματα καρτέλ-προσωπικοτήτων, όπου οι οπαδοί-ψηφοφόροι καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα σε κάποια «καθιερωμένα» ηγετικά στελέχη του εκάστοτε κόμματος, με ασαφή πολιτικά κριτήρια, το ισχυρότερο από τα οποία συνήθως μοιάζει να είναι η συγκυριακή εκτίμηση των εκλογέων για το ποιος/α θα πετύχει ψηλότερο εκλογικό ποσοστό στις επόμενες βουλευτικές εκλογές.

Σε αυτή την έτσι κι αλλιώς διαδικασία-«σούπα», η εκλογή αρχηγού στο ΚΙΝΑΛ-ΠΑΣΟΚ είχε κάποιες ιδιομορφίες που αξίζει να προσεχθούν.

• Μετά από μια παρατεταμένη πορεία συρρίκνωσης ή σταθεροποίησης της εκλογικής επιρροής του κόμματος σε χαμηλά επίπεδα, διαφαίνεται ξαφνικά μια τάση εναναστράτευσης και ίσως επιστροφής ψηφοφόρων.

• Οι εκλογείς προέκριναν τον μόνο υποψήφιο ο οποίος δεν είχε προσωπικά εμπλακεί στη συγκυβέρνηση με τη Δεξιά κατά την περίοδο 2011-14. Αντίθετα, παρά το «βαρύ» όνομά του, ο «εισηγητής» των Μνημονίων ΓΑΠ δεν κατάφερε να συγκεντρώσει ούτε το ένα τρίτο όσων ψήφισαν στον δεύτερο γύρο.

• Η εκλογή του νέου αρχηγού έρχεται σε μια εποχή που, παρά τον «διμέτωπο αγώνα» που προκρίνει το κόμμα για την ενίσχυση της επιρροής του, έχει συγκλίνει δραματικά η φυσιογνωμία των δύο κομμάτων της Κεντροαριστεράς, ΣΥΡΙΖΑ και ΚΙΝΑΛ-ΠΑΣΟΚ. Η σύγκλιση αυτή γίνεται ακόμα φανερότερη από την εμμονική αναφορά του Αλέξη Τσίπρα στην προοπτική μιας «προοδευτικής διακυβέρνησης», δηλαδή μιας κυβέρνησης συνεργασίας του ΣΥΡΙΖΑ με το ΚΙΝΑΛ-ΠΑΣΟΚ (και ίσως και με ολίγον Βαρουφάκη). Διαγράφεται επομένως το ενδεχόμενο μιας αναδιάταξης των συσχετισμών δύναμης στον χώρο της Κεντροαριστεράς, που θα επηρεάσει και τους άλλους πολιτικούς χώρους.

Την πιθανότητα μιας τέτοιας αναδιάταξης υπηρετεί άλλωστε και η «κεντροαριστερή ασάφεια» του λόγου των δύο κομμάτων. «Θα αγωνιστούμε για την Ελλάδα της αξιοκρατίας, της διαφάνειας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της εθνικής αξιοπρέπειας και της προοπτικής όλων των Ελλήνων», δήλωσε ο Νίκος Ανδρουλάκης τη βραδιά της νίκης του (12/12/2021). Και ο Αλέξης Τσίπρας δήλωσε στις 7/12/2021: «Για ένα βιώσιμο μέλλον για όλους, χωρίς αποκλεισμούς, οφείλουμε να υλοποιήσουμε οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους, αντί απλά να παρατηρούμε τις αποτυχίες».²⁵ Επιπλέον, αξίζει να προσεχθεί η διαμετρικά αντίθετη αντιμετώπιση των δυο αυτών κομμάτων από τα ΜΜΕ συνολικά, που αντανακλά και την αντιμετώπιση από τον επιχειρηματικό κόσμο και την αστική τάξη. Είναι σαφές ότι το σύστημα επιθυμεί μια αναδιάταξη των συσχετισμών, με ενίσχυση του ΚΙΝΑΛ-ΠΑΣΟΚ εις βάρος του ΣΥΡΙΖΑ. Έτσι, ενώ όντως τα δύο κόμματα της Κεντροαριστεράς έχουν συγκλίνει, οι ιστορικές καταβολές τους συνεπάγονται, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, διαφορετικού τύπου σχέσεις εκπροσώπησης και εμπιστοσύνης με τα αστικά συμφέροντα.

Το ΠΑΣΟΚ επιστρέφει λοιπόν, ως καθεστωτικό «προοδευτικό» κόμμα, στο έδαφος που δημιούργησε η ήττα και ο ιδεολογικός εκφυλισμός σε Κεντροαριστερά του ΣΥΡΙΖΑ. Η Κεντροαριστερά, στις δύο πλέον εκδοχές της, καλείται να παίξει τον ρόλο του κοινοβουλευτικού «αντίπαλου δέους» της Δεξιάς. Για να διαχειριστεί «καλύτερα» τις «ενάρετες» πολιτικές που υπηρετεί το αστικό κράτος.

Όμως, οι ουσιαστικές κοινωνικές εξελίξεις και αλλαγές δεν ξεκινούν από το Κοινοβούλιο αλλά από τον «δρόμο». Γι’ αυτό και η Κεντροαριστερά θα αποδειχθεί ξανά ένα «άδειο πουκάμισο», ταγμένη στον μονόδρομο της αστικής κρατικής διαχείρισης.