Μ. Μπαρτσίδης

Στο tvxs.gr

Το βιβλίο του Γ. Μηλιού[1] αποτελεί μια σημαντική καταγραφή της τελευταίας τριετίας: περιέχει θεωρητικές και πολιτικές αναλύσεις, περιγραφές και εκτιμήσεις της κατάστασης, αποσαφηνίζει και επεξηγεί σύνθετα θεωρητικά και πολιτικά ζητήματα με πολύ εύληπτο τρόπο. Ο Μηλιός πράγματι κομίζει κάτι, όχι τώρα μόνον αλλά εδώ και πολλά χρόνια, με το οποίο η αριστερά όλων των αποχρώσεων πρέπει και μπορεί να συνομιλήσει.

Το είδος λόγου που αναπτύσσει, η επιστημολογική και πολιτική παράδοση που ανήκει μας επιτρέπουν να διατυπώσουμε μια πρόταση πολιτικής ηθικής και στρατηγικής χρήσιμη στις μέρες μας.

Η πολιτική μέσω των εννοιών

Ενώ ο συγγραφέας είναι, ως γνωστόν, οικονομολόγος στο συγκεκριμένο βιβλίο δεν αναπτύσσει αποκλειστικά οικονομικό λόγο αλλά ευρύτερα πολιτικό. Ανήκει σε μια παράδοση η οποία δίνει μεγάλη σημασία στις έννοιες και όχι στα βιογραφικά στοιχεία ή στην εμπειρική διάσταση της πολιτικής και των καταστάσεων. Αυτό το είδος λόγου γονιμοποιεί με την ακρίβεια και την κυριολεξία του τον συνολικό λόγο της αριστεράς εις βάρος, ευτυχώς, των δογματικών, αποφατικών και «ξύλινων» στοιχείων.

Ας μην ξεχνούμε άλλωστε ότι όλοι οι άνθρωποι επικοινωνούν με τις κοινές έννοιες, σύμφωνα με τον Σπινόζα. Η αναβάθμιση του πολιτικού λόγου της αριστεράς επιτυγχάνεται όχι όταν εκλαικεύουμε, δηλαδή όταν ομιλούμε από θέση γνωσιακής και αξιακής υπεροχήςδίνονταςως καθοδηγητές μασημένη τροφή για να μπορέσουν να «καταλάβουν» οι αποδέκτες της βάσης. Οι κοινές έννοιες δεν συμπίπτουν με την κοινή λογική,αλλά αναφέρονται σε ένα κοινόνοητικό στοιχείο που υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους, που αποτελεί αντικειμενικότητα. Ο ΓΜ δεν απευθύνεται ούτε στο 4% ούτε στο 26% του κόμματος και της αριστεράς αλλά στο 99% της κοινωνίας, που έλεγε και το Occupywallstreet. Πρόκειται για κριτικό ριζοσπαστικό διαφωτισμό που παρόλο που ξεκινάει με επιστημονικά χαρακτηριστικά έχει ευρύτατη απεύθυνση, διάδοση και τελικά αναγνώριση.

Συνέπεια μέσα από την εμβάθυνση 
Μπροστά στο ενδεχόμενο διακυβέρνησης της Αριστεράς το ερώτημα που τίθεται είναι εκείνο της συνέπειας. Συνέπεια είναι να μην αλλάζεις υπό τον φόβο της εξουσίας και της διαφθοράς της; Συνέπεια είναι να παραμένεις στάσιμος; Όχι βέβαια! Αν μιλάμε ως αριστεροί, ως μαρξιστές ή υλιστές συνέπεια δεν μπορεί παρά να σημαίνει κάποιον τρόπο να αλλάζεις.

Για να είμαστε σε θέση να παρακολουθούμε τα γεγονότα δυο τρόποι υπάρχουν γενικά. Ο πρώτος είναι ο κομφορμιστικός τρόπος τηςπροσαρμογήςστα νέα δεδομέναόπου η βιασύνη να καλυφθεί η απόσταση από τα κρατούντα έχει ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη των αρχών. Ο δεύτερος τρόπος είναι η μετακίνηση μέσω της εμβάθυνσης, τρόπος ριζοσπαστικός καθόσον αναθεμελιώνει τις βασικές αρχές χωρίς να τις εγκαταλείπει, χωρίς να εξαλείφει τις βασικές θέσεις- προϊόντα πρωταρχικών ρήξεων. Έτσι, όσο πιο γρήγορα κινηθεί η αριστερά τόσο μεγαλύτερα χρονικά περιθώρια διαθέτει να παρέμβει στην κίνηση των μαζών ώστε να κρατηθεί σε επαφή με το στόχο της. Ειδάλλως, αν μείνουμε στάσιμοι, η ιστορία περνάει πάνω από το κεφάλι μας προς όφελος των αντιπάλων. Τι πρέπει να αποφύγουμε αυτή ακριβώς τη στιγμή που μιλάμε; Την παλινδρόμηση ανάμεσα σε προσαρμογή και στασιμότητα. Μπορεί να υποστηριχθεί με βάση ορισμένα παραδείγματα που αποτυπώνονται στο χρονικό του βιβλίου μια τέτοια ταχεία μετακίνηση ως εμβάθυνση αρχικών θέσεων και εννοιών.

Το πρώτο σχετίζεται με την «χρηματική θεωρία της αξίας». Ο ΓΜ ανήκει σε εκείνους τους μαρξιστές που δεν πιστεύουν ότι ο καπιταλισμός είναι το φουγάρο του εργοστασίου, η απόσπαση απλώς της υπεραξίας από την εργασία του εργαζόμενου αλλά το χρήμα ως αυτοσκοπός»(«χρηματική θεωρία της αξίας»).Αποκτά το εφόδιο, πέραν του συστημικού χαρακτήρα της κρίσης, να αναλύσει τον ρόλο της χρηματοπιστωτικής σφαίρας αποφεύγοντας τη θέση ότι αυτή είναι παρασιτική έναντι της πραγματικής οικονομίας της παραγωγής. Επιπλέον, κάτι σημαντικό για την εκπόνηση οιασδήποτε στρατηγικής, ο συστημικός χαρακτήρας δεν σημαίνει καταστροφή του συστήματος αλλά ανάδυση των αντιφάσεών του(σ. 35). Ο ΓΜ τονίζει ότι «δεν υπάρχουν μόνιμες κρίσεις».

Το δεύτερο παράδειγμα εννοιολογικής αναθεμελίωσης, έγκειται στο ότι, με βάση το παραπάνω, ο συγγραφέας (Μέρος ΙΙΙ, 18, 19) είναι σε θέση να παρακολουθεί την αλλαγή του νεοφιλελευθερισμού τα τελευταία χρόνια.Περιγράφονται οι τακτικές επιτάχυνσης ή επιβράδυνσης που χρησιμοποιεί η δια-κυβέρνηση μέσα στην κρίση. Επιδιώκουν να διατηρείται η κρίση σε ένα «οριακό σημείο» ώστε να συμπιέζονται οι μισθοί και τα κοινωνικά δικαιώματα. Ενώ συχνά πιστέψαμε ότι πέφτει η κυβέρνηση αυτό δεν συνέβη διότι χρησιμοποιείται μια ποικιλία αναβολών, καθυστερήσεων, μετατοπίσεων και τερτίπια όλων των ειδών προκειμένου να μετατεθεί σε μεταγενέστερο χρόνο η τελική πολιτική κρίση.

Ο ΓΜ βλέποντας προς τα πάνω αναλύει την κρατική πολιτική, περιγράφει την διαχείριση της κρίσης, τα μέτρα, τους ρυθμούς με τους οποίους αυτά λαμβάνονται, τις αντιφάσεις κλπ. Αυτή η ματιά προς τα πάνω διαθέτει, ωστόσο, ισχυρή έδραση και επαφή με ότι συμβαίνει από τα κάτω. Σε αυτό το χρονικό υπάρχουν τέσσερα σημεία: ο Μάιος του 2010 με το Μνημόνιο Ι, ο Ιούνιος του 2011 με το κορυφαίο συμβάν των τελευταίων δέκα χρόνων που είναι η ανάπτυξη των κινημάτων εναντίον του μνημονίου υπό τη νέα μορφή των Πλατειών(σε αυτό το ιστορικό συμβάν θα ήθελα να επιμείνω), ο Φλεβάρης του 2012 με το Μνημόνιο ΙΙ, τις μεγάλες διαδηλώσεις και την πτώση της κυβέρνησης, και ένα χρόνο μετά τις Πλατείες ο Μάιος του 2012 την εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ. Είμαστε μάρτυρες, εδώ στην Ελλάδα, ενός μοναδικού και σπάνιουπεριστατικού σχεδόν ακαριαίας, από την άποψη του ιστορικού χρόνου, καθετοποίησης ενός μεγάλου, αυθεντικού οριζόντιου κινήματος.

Η κληρονομιά των Πλατειών και η στρατηγική της Αριστεράς

Αυτό που θα ήθελα κυρίως να αναδείξω με κριτικό ως προς το βιβλίο τρόπο, αφορά την κληρονομιά των πλατειών. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου υπό τον τίτλο «Η κρίση και η πάλη των τάξεων» περιέχονται κείμενα που δημοσιεύτηκαν πριν και μετά το φαινόμενο των πλατειών. Το σχετικό κείμενο για τους Αγανακτισμένους (ΙΙ, 10, 11), μολονότι τοποθετεί αρκετά σωστά τα γεγονότα μέσα στη συγκυρία, εντούτοις κινείται ακόμη στην παραδοσιακή αριστερή αντίληψη: πρόκειται για κινήματα ενδιαφέροντα αλλά πρέπει να παρέμβουμε για να τα πολιτικοποιήσουμε. Ευτυχώς, αμέσως ο ΓΜ και το σύνολο της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ μετακινείται και διορθώνει γρήγορα την πάγια, σχεδόν αντανακλαστική θέση. Αναγνωρίστηκε ότι έλαβε χώρα μια εντατικήδιάδραση μεταξύ των συμμετεχόντων μέσωτης ιδέας-αρχής της αξιοπρέπειας, η συνάντηση επετεύχθη και αποτέλεσε τη βασική αιτία που ένα χρόνο μετά ο ΣΥΡΙΖΑ πήγε στο 27%.

Τα πολιτικά αποτελέσματα δεν προκύπτουν ως άμεση αναγωγή των συνεπειών της κρίσης αλλά επικαθορίζονται από την άμεση συνάντηση με την κίνηση των μαζών.Το μήνυμα-αίτημα της αξιοπρέπειας έχει στρατηγικό χαρακτήρα για την αριστερά διότι μεσολαβεί ανάμεσα σε ισότητα και ελευθερία οι οποίες έχουν πληγεί, τις επανασυνδέει και τις επαναφέρει ως καθολικό ιδεώδες[2].

Η αξιοπρέπεια συνιστά το έσχατο σημείο υπεράσπισης της ίδιας της ζωής αλλά συγχρόνωςκαι το υψηλότερο και ανώτερο όραμα, ένα καθολικό ιδεώδες. Στο σημείο αυτό εκείνο που ο ΓΜ αποκαλεί «στρατηγική των αναγκών»: υπέρ των δημόσιων αγαθών της υγείας, της παιδείας, ενέργειας, νερού, μεταφορών και σίτισης,αρθρώνεται σαφέστερα με τη νέα πολιτική ηθική. Το πρόταγμα της αποεμπορευματοποίησης των αναγκών, της άλλης οργάνωσης της κοινωνίας στη βάση της ελευθερίας και της ικανοποίησης των αναγκών, του κοινωνικού ελέγχου και αλληλεγγύης αποκτά ένα ηθικοπολιτικό περιεχόμενο στο παρόν. Συνεπώς, όσο ο λόγος της Αριστεράς αναγνωρίζει το ηθικο-στρατηγικό στοιχείο της αξιοπρέπειας τόσο παραμένει πιστός στην κληρονομιά των πλατειών χωρίς να αναζητά την συνέπεια σε μια μεταφυσική μοραλιστική ηθική πολιτική. Η πιστότητα αυτή είναι η αλήθεια και η πολιτική ηθική μας πρόταση, τόσο επαρκής που δεν χρειάζεται να «επινοούμε» άγονες κινητοποιήσεις και «ακτιβισμούς».

Ο ακτιβισμός είναι χρησιμότερος στους τόπους της οριζόντιας πολιτικής, εκεί που η αλληλεγγύη και τα κοινά(commons) παράγονται καθημερινά όπως στα Κοινωνικά Ιατρεία, στις αγορές χωρίς μεσάζοντες, στα κοινωνικά παντοπωλεία, συσσίτια κλπ. Εκεί ανασυστήνονται οι νέες κοινωνικές σχέσεις, οι νέες κοινότητες- μορφές ζωής, εκεί αντιπαραθέτουμε το εναλλακτικό μοντέλο σε αυτό της ΧΑ και του φασιστικού τρόπου ζωής το οποίο επαναφέρει ιεραρχικά, ρατσιστικά πρότυπα και μοντέλα.

Επιγραμματικά, το βιβλίο του ΓΜ αποτελεί ένα χρήσιμο χρονικό της κρίσης, συμβάλλειστην αναζήτηση μιας αριστερής στρατηγικής καιδιακυβέρνησης, παρέχει το κρίσιμο υλικό για την εξαγωγή ενός μοντέλου συνέπειαςμε το οποίο μπορεί και πρέπει να κριθεί μια κυβέρνηση της Αριστεράς. Συμμετέχοντας και αναλαμβάνοντας την ευθύνη για μια τέτοια πορεία, όσοι κινούμαστε στην κοινωνία έχουμε κάθε εμπιστοσύνη σε όσους θα αναλάβουν,τηρώντας απαραίτητα την ανωτέρω συνθήκη, να διαχειριστούν την διακυβέρνηση.

* Μιχάλης Μπαρτσίδης, Δρ. Φιλοσοφίας(ΑΠΘ)